Францішак Бенедыкт Казіміравіч Багушэвіч — беларускі, паэт, празаік, публіцыст і перакладчык, грамадскі дзеяч. Адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры, яе класік.

Францішак Багушэвіч, будучы вядомы беларускі пісьменнік, з’явіўся на свет у дваранскай сям’і ў невялікім хутары Свірана, што непадалёку ад Вільні. Дзяцінства яго прайшло ў ціхай, размеранай абстаноўцы, але лёс прыгатаваў яму шлях, поўны перамен і выпрабаванняў. Сям’я неўзабаве перабралася ў спадчыну маёнтак у Кушлянах, у Ашміянскім раёне, дзе юны Францішак правёў свае юныя гады, фармуючы свае погляды і адчуваючы цесную сувязь з роднай зямлёй. Адукацыя стала для яго важным крокам да будучыні. У 1852 годзе ён стаў студэнтам прэстыжнай Віленскай гімназіі, праявіў сябе як здольны і мэтанакіраваны вучань. Завяршыўшы навучанне ў 1861 годзе сярод лепшых выпускнікоў, Францішак паступіў у Пецярбургскі ўніверсітэт, але яго студэнцкае жыццё аказалася нядоўгім. Правёўшы ў сценах універсітэта ўсяго два месяцы, ён быў вымушаны сысці. Афіцыйнай прычынай называлася хвароба. Падзеі тых гадоў пакінулі незгладжальны след у яго жыцці, сфарміраваўшы яго погляды і вызначыўшы далейшы жыццёвы шлях.

Францішак Багушэвіч некаторы час выкладаў у прыватнай школе ў Доцішках, у Лідскім павеце. Гэты перыяд стаў для яго важным этапам, бо менавіта тут ён пазнаёміўся з выдатным лінгвістам, этнографам і музыказнаўцам Янам Карловічам, уплыў якога на фармаванне светапогляду і літаратурнай дзейнасці Багушэвіча цяжка пераацаніць. Сяброўства і супрацоўніцтва з Карловічам сталі неад’емнай часткай жыцця Багушэвіча, аказаўшы вырашальны ўплыў на яго далейшы лёс.

Францішак Багушэвіч, які пачынае свой творчы шлях, абраў у якасці першых крокаў у літаратуры публіцыстыку. Яго артыкулы, поўныя энергіі і свежага погляду на свет, знайшлі сваё месца на старонках польскага часопіса «Край». Гэтае супрацоўніцтва стала неацэннай школай для маладога аўтара, заклаўшы падмурак яго майстэрства і дапамагаючы яму адточваць пяро, фармуючы яго ўнікальны стыль і здольнасць даносіць свае думкі да шырокай аўдыторыі. Часопіс «Край» стаў своеасаблівым катлізатрам таленту, дзе Багушэвіч навучыўся не толькі граматна выкладаць свае думкі, але і адчуваць пульс часу, актуальныя грамадскія праблемы і эфектыўна даносіць іх да чытачоў. Гэта стала важным этапам на яго шляху да станаўлення як самабытнага пісьменніка.

У 1891 годзе свет пабачыў яго дэбютны зборнік вершаў «Дудка беларуская», выдадзены ў Кракаве пад псеўданімам Мацей Бурачок. Гэты зборнік, нібы дебют, адразу ж прыцягнуў увагу чытачоў сваёй непаўторнай атмасферай і глыбінёй закранаемых тэм. Паэма «Мая дудка», якая адкрывала зборнік, часта разглядаецца як свайго роду маніфест паэта, дзе ён дзеліцца сваімі поглядамі на прыроду творчасці, ролю мастацтва ў жыцці грамадства і місію паэта ў сучасным свеце. Вершы зборніка пагружаюць чытача ў паўсядзённае жыццё беларускага сялянства, малюючы жывыя карціны яго побыту, раскрываючы як яго радасці, так і глыбокія пакуты. Многія творы прасякнуты пачуццём горкай безнадзейнасці і трагізму, якія адлюстроўваюць цяжкія ўмовы жыцця простага народа. Аднак зборнік не пазбаўлены і гумарыстычных вершаў, якія ўносяць у яго ноты лёгкасці і іроніі.

Другі зборнік Багушэвіча, «Смык беларусі», выйшаў у 1894 годзе (па некаторых крыніцах, у літоўскай друкарні ва Ўсходняй Прусіі, а па іншых — у Познані) пад псеўданімам Сымон Рэўка з пад Барысава. У гэтым зборніку, у параўнанні з дэбютнай «дудкай беларускай», узмацніліся антыпрыгонніцкія матывы. Багушэвіч больш адкрыта крытыкуе існуючую сістэму, выступаючы за свабоду і справядлівасць. Выява лірычнага героя ў творах Багушэвіча прадстаўлены працоўнай сялянкай, не проста ахвярай несправядлівасці і збяднення, але і чалавекам з моцным духам, шукальнікам ісціны і барацьбітом за сваю годнасць. Гэта яскрава праяўляецца ў вершах “Дурны мужык, як варона”, “Як праўды шукаюць”, “Бог не роўна дзеле”, “Праўда”, “Хрэсьбіны Мацюка”, “У астрозе”, “Не цурайся” і інш. У іх Багушэвіч паказвае сваіх герояў не толькі як пакутуючых, але і як людзей, здольных на супраціў і барацьбу за справядлівасць.

Верш-прытча «Кепска будзе!» заслугоўвае асаблівай увагі. У ім паэт не толькі адлюстроўвае незвычайную сітуацыю з жыцця героя, але і ўзнімаецца да вышыні абагульнення, раскрываючы глыбінныя праблемы грамадства. Паэма «Аліндарка», на думку многіх літаратуразнаўцаў, уяўляе сабой персаніфікаваную выяву Беларусі, яе пакуты і надзеі на лепшую будучыню. Багушэвіч па-майстэрску выкарыстоўвае фальклорныя матывы ў сваёй творчасці, арганічна ўплятаючы іх у тканіну сваіх твораў, што надае ім асаблівую аўтэнтычнасць і глыбіню. Яго вершы прасякнуты духам беларускай культуры і гісторыі, робячы яго адным з найважнейшых прадстаўнікоў беларускай літаратуры. Творчасць Багушэвіча застаецца актуальнай і дагэтуль, яго творы працягваюць хваляваць чытачоў сваёй шчырасцю і глыбінёй думкі. У ім мы бачым не толькі таленавітага паэта, але і грамадзяніна, які турбуецца пра лёс сваёй радзімы і свайго народа.

Вярнуўшыся ў Вільню, Францішак Багушэвіч заняў пасаду юрыста ў судовай палаце. Ён браў на сябе самыя складаныя справы, заступаўся за сялян і дзяцей, часта бязвыплатна, са спагады і жадання дапамагчы тым, хто меў патрэбу ў абароне. Ён быў не проста юрыстам, а чалавекам з глыбокім пачуццём сацыяльнай справядлівасці, і гэта адбівалася ва ўсіх яго ўчынках. Нягледзячы на фінансавыя цяжкасці ва ўласнай сям’і, ён працягваў сваю дабрачынную дзейнасць, аказваючы дапамогу тым, хто жыве ў нястачы. Толькі ў 1896 годзе, атрымаўшы спадчыну ад сваяка, ён змог дазволіць сабе пакінуць працу і вярнуцца ў Кушланы назаўжды, у свой родны маёнтак.

Першыя літаратурныя доследы Францішка Багушэвіча былі звязаны з публіцыстыкай. Ён дасылаў свае артыкулы ў польскія выданні, але адказы прыходзілі на рускай мове, што сведчыла пра складанасці і абмежаванні ў той час, калі існавала цэнзура і было складана публікаваць творы на роднай беларускай мове. Гэта падкрэслівае асаблівасць яго творчага шляху і імкненне данесці свае ідэі да шырокай аўдыторыі, нягледзячы на перашкоды. Яго жыццё — гэта яскравы прыклад сілы духу, адданасці роднай зямлі і барацьбы за справядлівасць.

У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа НАН Беларусі захоўваюцца працы Францішка Багушэвіча. Замовіць іх можна ва ўніверсальнай чытальнай зале.