НАН Беларусі ў СМІ

12-13 сакавіка 2020 года ў Мінску прайшоў Форум краязнаўцаў Беларусі. Удзельнікаў віталі акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навуек і мастацтваў НАН Беларусі Аляксандр Каваленя, член-карэспандэнт НАН Беларусі Ігар Марзалюк і інш.

Кастрычніцкая рэвалюцыя ў Расіі не ўнесла якіх-небудзь карэнных перамен у моцна дэфармаванае нацыянальнае жыццё беларускага народа. А такія перамены абавязкова павінны былі адбыцца. У высокіх эшалонах дзяржаўнай улады Савецкай Расіі, яе партыйных органах працавала нямала адукаваных асоб, якія не маглі не ведаць, што, нягледзячы на культурна-моўную блізкасць да рускіх, беларусы з’яўляюцца арыгінальным, самабытным народам. Пра Дзяржаўную моўную палітыку ў БССР у 1920–1930-я гады распавядае Леанід Лыч, доктар гістарычных навук, супрацоўнік Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.

26 студзеня 1990 года быў прыняты Закон "Аб мовах у Беларускай ССР". Удзел у канчатковым абмеркаванні закону прынялі такія людзі, як акадэмік Акадэміі навук БССР Леанід Кісялёўскі, віца-прэзідэнт АН БССР Іван Навуменка і іншыя.

На чатырнаццатай сесіі Вярхоўнага Савета БССР адзінаццатага склікання прайшло абмеркаванне праэкту Закона "Аб мовах у Беларускай ССР". З грунтоўным дакладам выступіла дэпутат Ніна Мазай, высока была ацэнена праца камісіі, падрыхтаваўшай праэкт, у якой удзельнічалі такія людзі, як акадэмік-сакратар Аддзялення грамадскіх навук АН БССР Мікалай Бірыла, член-карэспандэнт АН БССР, дырэктар Інстытута мовазнаўства АН БССР Аляксандр Падлужны і іншыя.

Праца ТБМ АН БССР падчас абмеркавання праекту закона "Аб мовах у Беларускай ССР" зслугоўвае толькі станоўчай адзнакі.

На высоким узроўні прайшло абмеркаванне праекту Закона аб мовах на Рэспубліканскай канферэнцыі выкладчыкаў і метадыстаў беларускай мовы і літаратуры ў школах усіх узроўняў. Ад рэспубліканскай Рады ТБМ выступіў дырэктар Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі Аляксандр Падлужны.

Праект закона "Аб мовах у Беларускай ССР" быў распрацаваны пры ўдзеле навуковых супрацоўнікаў АН БССР.

Сваёй беларускасцю добра вызначыўся трэць нумар часопіса "Коммунист Белорусси" за 1989 год. У ім актуальным праблемам беларускай мовы прысвечан артыкул загадчыка аддзела Інстытута літаратуры АН БССР, доктара філалагічных навук Адама Мальдзіса.

У адрас Камісіі Вярхоўнага Савета БССР паступілі прапановы па заканадоўчым рэгуляванні моўных працэссаў ад калектыву АН БССР. А на VIII пленуме ЦК ЛКСМБ навуковы супрацоўнік Інстытута мовзнаўства АН БССР Сяргей Запруднік пераканаўча давеў, што толькі наданнем беларускай мове статусу дзяржаўнай можна дамагчыся авалодання ёю усім насельніцтвам рэспублікі.

Выкладчыца беларускай мовы менскай сярэдняй школы Вольга Кузьміч была прыкладам атстойвання правоў беларускай мовы для многіх настаўнікаў, уступіўшы ў палеміку з А. Падлужным дырэктарам Інстытута мовазнаўства АН БССР наконт статусу беларускай мовы.

Шырылася кола змагароў за наданне беларускай мове статусу адзінай дзяржаўнай, сярод якіх была старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнауства Я. Коласа Акадэміі навук БССР Галіна Верштарт. Сярод праціўнікаў надання гэтага статусу беларускай мове было гэтак жа шмат высокаадукаваных асоб, такіх, як дырэктар Інстытута гісторыі АН БССР, доктар гістарычных навук Петр Петрыкаў.

Непасрэдны удзел у стварэнні таварыства беларускай мовы бралі: інстытуты мовазнаўства і літаратуры Акадэміі навук БССР, Саюз пісьменнікаў, Нацыянальная тэлерадыекампанія БССР, Міністэрства культуры і адукацыі БССР, Дзяржаўны каміьэт БССР па друку, Беларускі фонд культкры, Таварыства "Радзіма". Узначаліў таварыства народны паэт Ніл Гілевіч, яго намеснікам стаў дырэктар інстытута мовазнаўства АН БССР Аляксандр Падлужны.

Леанід Лыч адмечае як пазітыўную з'яву, што пасля XIX Усесаюзнай канферэнцыі КПСС пачалі ўжываўь роднае слова падчас публічных выступленняў некаторыя з прадстаўнікоў навуковай эліты. Яскравы прыклад: выступленне на беларускай мове да 70 годдзя утварэння БССР прэзідэнта АН БССР Уладзіміра Платонава.

Таварыству беларускай мовы спаўнаяецца 25 гадоў. У 1989 адбылося першае паседжанее аргкамітэта па ўтварэнні Таварыства беларускай мовы. Аргкамітэт складалі: дырэктар Інстытута літаратуры імя Я. Купалы Акадэміі навук БССР Віктар Каваленка, дырэктар Інстытута мовазнаўства АН БССР Аляксандр Падлужны, намеснік дырэктара Інстытута мовазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР Анатоль Фядосік і іншыя.

Леанід Лыч, доктар гістарычных навук, прафессар, вядучы навуковы супрацоўнік у Інстытуце гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі разважае над значнасцю і гісторыяй рэгулявання моўных працэссаў у Беларусі.

Вядомы беларускі гісторык, публіцыст, доктар гістарычных навук, прафесар Леанід Лыч выказвае свае думкі накшталт сучаснага статусу беларускай мовы, заклікае сучасных творцаў, пісьменнікаў і вучоных, асабліва супрацоўнікаў Інстытута мовазнаўства і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, судзейнічаць адраджэнню нацыянальнай культуры.

Вядомы беларускі гісторык, публіцыст, доктар гістарычных навук, прафесар Леанід Лыч распавядае пра станаўленне Таварыства беларускай мовы. Падкрэсліваецца ўклад беларускай навукі - яго характаразуе адно тое, што ў першым складзе аргкамітэта Таварыства значыліся дырэктар Інстытута літаратуры імя Я.Купалы Віктар Каваленка, дырэктар Інстытута мовазнаўства Аляксандр Падлужны, намеснік дырэктара Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Анатоль Фядосік.

Вядомы беларускі гісторык, публіцыст, доктар гістарычных навук, прафесар Леанід Лыч распавядае пра станаўленне Таварыства беларускай мовы. Падкрэсліваецца ўклад беларускай навукі - яго характаразуе адно тое, што ў першым складзе аргкамітэта Таварыства значыліся дырэктар Інстытута літаратуры імя Я.Купалы Віктар Каваленка, дырэктар Інстытута мовазнаўства Аляксандр Падлужны, намеснік дырэктара Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Анатоль Фядосік.

Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара, акадэміка НАН Беларусі Леаніда Лыча аб арганізацыі краязнаўства ў Беларусі, гісторыі і сучасным стане краязнаўчага руху ў краіне. У прыватнасці, ён закранае пытанне аб стварэнні на дзяржаўнай аснове структуры гэтай важнай дзейнасці і лічыць, што цэнтральны орган па краязнаўстве мэтазгодна зрабіць пры Інстытуце гісторыі НАН Беларусі.

Да 20-годдзя Першага з´езду беларусаў свету. Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара, акадэміка НАН Беларусі Леаніда Лыча.

Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара, акадэміка НАН Беларусі Леаніда Лыча. (Заканчэнне. Пачатак у папярэднім нумары.)

Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара, акадэміка НАН Беларусі Леаніда Лыча. (Пачатак. Заканчэнне ў наступным нумары.)

Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара Леаніда Лыча. (Заканчэнне. Пачатак у папярэднім нумары.)

Артыкул беларускага гісторыка, доктара гістарычных навук, прафесара Леаніда Лыча. (Пачатак. Заканчэнне ў наступным нумары.)

Краязнаўства, нягледзячы на паўсюднае ззатуханне нацыянальна-культурнага руху, паглыбленне асіміляцыйных працэсаў, з якімі грамадства не вядзе нават сімвалічнай барацьбы, не губляе сваёй прыцягальнай сілы, знаходзіць падтрымку ў многіх неадарваных ад роднай глебы людзей. Неацэнная заслуга ў гэтым “Краязнаўчай газеты”. Аўтар артыкула лічыць, што цэнтральны орган па краязнаўстве мэтазгодней зрабіць пры Інстытуце гісторыі НАН Беларусі.