Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа Национальной академии наук Беларуси

Пн - Пт: 8:45 - 20:00

Сымон Будны

Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму.


Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму

Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму

Жыццё і дзейнасць Сымона Буднага, аднаго з найбольш значных дзеячоў беларускага рэнесансу, да гэтага часу акутана мноствам загадак. Дакладнае месца і час яго нараджэння невядомы, хаця даследчыкі схіляюцца да здагадкі ў перыяд з канца 1520-х да 1530 года на тэрыторыі Падляшша. Існуюць розныя гіпотэзы адносна яго ранніх гадоў: некаторыя даследчыкі звязваюць яго дзяцінства з маёнткам Хадкевічаў, іншыя – з Заблудавам ці Супраслямі. Адсутнасць дакладных звестак аб яго бацьках і сацыяльным паходжанні толькі ўзмацняе інтрыгу, падштурхоўваючы да спекуляцый на тэму ўплыву асяроддзя выхавання на фармаванне яго рэлігійных і філасофскіх поглядаў. Магчыма, ён атрымаў хатнюю адукацыю, тыповую для дзяцей шляхты, альбо навучаўся ў адной з мясцовых школ, якія існавалі ў той час на Падляшшы. Цалкам верагодна, што Сымон атрымаў грунтоўную падрыхтоўку ў лацінскай граматыцы і рыторыцы, што стала падмуркам для ягонай далейшай вучобы.

Першая дакументальна пацверджаная згадка пра Буднага адносіцца да 19 кастрычніка 1544 года, калі яго імя з'яўляецца ў рэестры Кракаўскага ўніверсітэта. Гэта сведчыць пра паступленне ў адзін з найстарэйшых і найпрэстыжных універсітэтаў Цэнтральнай Еўропы, дзе ён, як мяркуецца, вывучаў філасофію і багаслоўе. Працягласць навучання Сымона Буднага ў Кракаве да гэтага часу з'яўляецца прадметам дыскусій сярод гісторыкаў. Некаторыя навукоўцы мяркуюць, што пасля Кракава ён працягнуў навучанне ў пратэстанцкім універсітэце Базеля, цэнтры еўрапейскай Рэфармацыі, што значна паўплывала на яго фармаванне як рэлігійнага мысляра і перакладчыка. Базэль у той час быў прыстанкам для многіх выдатных гуманістаў і рэфарматараў, і знаёмства з іх ідэямі, безумоўна, узбагаціла яго інтэлектуальны багаж. 

Пасля заканчэння навучання Будны вярнуўся ў Вялікае Княства Літоўскае. 11 студзеня 1558 года ён узгадваецца як катэхізатар у Вільні. Тут Сымон Будны актыўна прапаведаваў і выкладаў асновы кальвінісцкага веравучэння, выкарыстоўваючы старабеларускую мову – адзін з першых крокаў на шляху да стварэння нацыянальнай літаратуры. Яго пропаведзі, якія адрозніваліся яснасцю і даступнасцю, прыцягвалі значную колькасць слухачоў, і ён хутка набыў папулярнасць і павагу сярод віленскай пратэстанцкай абшчыны. Вільня таго часу была цэнтрам рэлігійных дыскусій, што, безумоўна, стымулявала інтэлектуальную дзейнасць Буднага.


Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму

Прыкладна ў 1560 годзе Сымон Будны пераехаў у Клецк, дзе працягваў сваю місіянерскую і асветніцкую дзейнасць у складзе кальвінісцкай абшчыны, адначасова займаючыся падрыхтоўкай да друку сваіх уласных твораў. У Клецку прымаў актыўны ўдзел у працы Нясвіжскай друкарні, заснаванай сумесна з Л. Крышкоўскім і М. Кавячынскім, што значна пашырыла яго магчымасці для распаўсюджвання сваіх ідэй. Гэтае супрацоўніцтва стала сведчаннем актыўнага ўдзелу Буднага ў культурным жыцці Вялікага Княства Літоўскага і яго ўплыве на развіццё кнігадрукавання на беларускіх землях. Нясвіжская друкарня стала адным з найважнейшых цэнтраў распаўсюджвання рэфармацыйных ідэй у рэгіёне, і ўклад Буднага ў яе дзейнасць неацэнны.


Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму

Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму
Сымон Будны. Прапаведнік, перакладчык і каментатар Бібліі. Адзін з папярэднікаў пратэстанцкага рацыяналізму

У 1562 годзе ўбачыў свет яго знакаміты «Катэхізіс», першая кніга на старабеларускай мове, выдадзеная ў Вялікім Княстве Літоўскім. Гэты твор, напісаны ў форме пытанняў і адказаў, меў вялікае значэнне для развіцця беларускай рэлігійнай і нацыянальнай думкі. Структура "Катэхізіса" - "Аб дзесяці запаведзях Божых", "Аб веры", "Аб малітве Гасподняй", "Аб Святых Таямніцах" - адлюстроўвала ўплыў "Вялікага Катэхізіса" Марціна Лютэра, але змяшчала і арыгінальныя элементы, якія адлюстроўваюць асабістую інтэрпрэтацыю Будным хрысціянскіх дагматаў. Апроч самога тэксту катэхізіса, кніга змяшчала «Прысвячэнне князю Радзівілу» (у сааўтарстве з М. Кавячынскім і Л. Крышкоўскім), «Прадмова да чытача» і «Пасляслоўе», што сведчыла аб высокім узроўні выдавецкай культуры таго часу. Выхад «Катэхізіса» стаў значнай падзеяй у культурным жыцці Вялікага Княства Літоўскага, якое садзейнічала развіццю беларускай мовы і нацыянальнай самасвядомасці. Праз некалькі месяцаў пасля выдання “Катэхізіса” Будны апублікаваў яшчэ некалькі сваіх твораў, узмацніўшы тым самым свой уплыў на рэлігійнае і культурнае жыццё рэгіёна. Яго праца стала асновай для далейшага развіцця беларускай пратэстанцкай думкі і літаратуры, а яго імя назаўжды ўвайшло ў гісторыю беларускай культуры як аднаго з яе заснавальнікаў. 

У лісце пратэстанцкаму тэолагу Г. Булінгеру ўпершыню падвергнуў рацыяналістычнай крытыцы каталіцкае і пратэстанцкае вучэнне пра Святую Троіцу (1563). Далучыўся да антытрынітарыяў, стаўшы адным з іх лідэраў і багаслоўскіх аўтарытэтаў. Актыўна ўдзельнічаў у працы "арыянскіх" сінодаў, рэлігійна-багаслоўскіх і сацыяльна-палітычных дыскусіях.

У пошуках аўтэнтычнага тэксту Бібліі вывучаў і параўноўваў варыянты біблейскіх кніг на яўрэйскай, грэцкай, лацінскай, царкоўнаславянскай, чэшскай, нямецкай і французскай мовах. Поўны тэкст Бібліі, падрыхтаваны С. Будным, быў надрукаваны ў 1572 г., але ён адмовіўся яго прызнаць, паколькі выдаўцы істотна змянілі яго пераклад і не змясцілі яго прадмовы і каментароў да Новага Запавету.

З 1573 г. – пастар у Лоску, дзе ў мясцовай друкарні быў надрукаваны Новы Запавет з прадмовай і каментарыямі С. Буднага (1574). З мэтай разпаўсюду сваіх поглядаў на Св. Тройцу і прыроду Ісуса Хрыста ў Заходняй Еўропе выдаў кнігі на лацінскай мове: “Пра дзве прыроды Хрыста”, “Наконт аргументаў Зімлера”, “Кароткі доказ таго, што Ісус Хрыстос не з'яўляецца такім жа Богам як Айцец” і інш.

Яго асноўны твор «Пра важнейшыя палажэнні хрысціянскай веры», напісаны на польскай мове, у якім адпрэчвалася вучэнне пра Св. Троіцы і звышнатуральным паходжанні Ісуса Хрыста (1576). У трактаце «Пра свецкую ўладу» (1583) абараняў ад нападак радыкальных рэфарматараў-анархістаў прынцыпы дзяржаўнасці, уласнасці, саслоўнага грамадства, настойваў на неабходнасці канфесійнай цярпімасці. У 1584 г. быў выключаны з абшчыны антытрынітарыяў за нязгоду з прыцягнутым да радыкалізму кіраўніцтвам, аднак неўзабаве змушаны быў пайсці на кампраміс.

Помнікі С. Буднаму ўстаноўлены ў Нясвіжы (1982) і Мінску (2000, у адной скульптурнай кампазіцыі з У. Цяпінскім). У г. Заслаўе яго імем названа вуліца. Імя С. Буднага носіць Нясвіжская друкарня.

У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа НАН Беларусі захоўваюцца кнігі, дзякуючы якім можна азнаёміцца з асобай Сымона Буднага падрабязней. Яны знаходзяцца ва ўніверсальнай чытальнай зале і ў Цэнтры даследаванняў старадрукаў і рукапісаў.

топ-услуги
Платежные системы Беларуси