Уладзімір Іванавіч Самойла
Уладзімір Іванавіч Самойла – выбітная фігура сярод постацяў беларускага адраджэння пачатку ХХ стагоддзя. Культуролаг, журналіст і публіцыст, які не толькі сваёй грамадскай і творчай дзейнасцю, але і лёсам спрычыніўся да станаўлення беларускамоўнага друку, фарміравання беларускай ідэі і станаўлення суверэннай Беларусі.
Уладзімір Іванавіч Самойла нарадзіўся 17 студзеня 1878 года ў Мінску. У фарміраванні яго інтарэсаў і імкненняў важную ролю адыграў яго бацька, дырэктар Мінскага рэальнага вучылішча. Гэтая навучальная ўстанова ў далейшым назвалася Мінскім дзяржаўным беларускім педагагічным каледжам, стала адным з цэнтраў развіцця многіх таленавітых асоб.
Пасля заканчэння Мінскай гімназіі Самойла паступіў у Маскоўскі ўніверсітэт, але з шэрагу прычынаў не змог завяршыць навучанне. У 1916 годзе ён паспяхова скончыў гісторыка-філалагічны факультэт Петраградскага ўніверсітэта. Гэта адукацыя дала яму глыбокія веды ў галіне гісторыі і літаратуры, якія пасля адыгралі ключавую ролю ў яго дзейнасці як педагога і дзеяча культуры. Наведваў заняткі на некалькіх факультэтах: філасофскім, хімічным, медыцынскім, а затым і гісторыка-філалагічным. Авалодаў сямю мовамі, займаўся маляваннем. Пасля смерці бацькі займаўся гаспадаркай у фальварку Казіміраўка.
Кар'ера Уладзіміра Самойлы пачалася з рэпетытарства. У 1891-1895 гадах ён падрыхтаваў Івана Луцэвіча (будучыга класіка беларускай літаратуры Янку Купалу) да паступлення ў рэальнае вучылішча. Важна адзначыць, што менавіта дзякуючы Самойлу малады Луцэвіч пазнаёміўся з беларускімі адраджэнцамі – групай інтэлектуалаў, якія актыўна змагаліся за адраджэнне беларускай культуры і мовы. Гэтыя сустрэчы аказалі значны ўплыў на духоўнае развіццё Купалы, які ўвабраў у сябе ідэі і каштоўнасці сваіх настаўнікаў і аднадумцаў.
Адным з важных бакоў іх адносін было тое, што большасць гэтых людзей, за выключэннем самога Самойла, былі сацыялістамі і належалі да Таварыства Беларускай Школы. Гэта стварала адмысловую атмасферу, у якой Купала мог абмяркоўваць свае ідэі і творчыя планы. У прыватнасці, У. Самойла быў першым, хто ўбачыў і ацаніў паэтычны талент Купалы.
Адным з першых вершаў, апублікаваных з дапамогай Самойлы, стаў твор «Мужык», які быў апублікаваны ў часопісе "Северо-Западный край", у адным з нямногіх выданняў, якія падтрымлівалі тагачасную беларускую літаратуру. Гэта падзея стала знакавай не толькі для Купалы, але і для ўсёй беларускай культуры, бо садзейнічала распаўсюджванню беларускай мовы і літаратуры.
У снежні 1906 года Уладзімір Самойла разам з Антонам Шабуном, Сяргеем Скандраковым і іншымі аднадумцамі заснавалі кніжнае таварыства “Мінчук”. Гэтае таварыства было створана для выдання і распаўсюджвання беларускіх кніг і газет, што таксама адыграла важную ролю ў развіцці беларускай культуры. У 1907 годзе «Мінчук» пры садзейнічанні выдавецтва «Наша Ніва» апублікаваў у беларускім перакладзе апавяданне Элізы Ажэшкі «Гедалі». Гэты твор быў выдадзены на кірыліцы і лацінцы, што адлюстроўвала імкненне грамадства зрабіць беларускую літаратуру даступнай для шырокай аўдыторыі.
На жаль, у канцы 1907 года "Мінчук" сутыкнуўся з фінансавымі цяжкасцямі, што прывяло да яго закрыцця. Аднак да гэтага моманту паспелі падрыхтаваць да друку першы зборнік вершаў Янкі Купалы пад назвай “Жалейка”. Нягледзячы на намаганні арганізатараў, публікацыя гэтай важнай працы зацягнулася і была апублікавана толькі ў 1908 годзе ў Пецярбургу. Гэтая падзея, хоць і адбылася са спазненнем, тым не менш стала значным крокам у творчасці Купалы і садзейнічала прызнанню яе адным з вядучых паэтаў беларускай літаратуры.
З 1918 г. жыў у Вільні, працаваў выкладчыкам у розных навучальных установах. Найчасцей карыстаўся псеўданімам Суліма, бо лічыў сябе нашчадкам радаводу шляхціца Завішы Чорнага, які меў герб “Суліма”. Пісьменнік супрацоўнічаў з Таварыствам Беларускай Школы і Грамадой (БСРГ), сябраваў з Б.Тарашкевічам, іншымі дзеячамі беларускага руху. Пяць гадоў (1922—1927) змагаўся за адзінства гэтага руху.
Уладзімір Самойла не толькі ўнёс свой уклад у развіццё беларускай літаратуры, але і актыўна ўдзельнічаў у культурным жыцці свайго часу. Ён быў адным з тых, хто разумеў важнасць захавання і развіцця беларускай мовы і культуры ва ўмовах палітычнай і сацыяльнай нестабільнасці.
Такім чынам, жыццё і дзейнасць Уладзіміра Іванавіча Самойлы з'яўляюцца яскравым прыкладам таго, як адзін чалавек можа ўплываць на развіццё цэлай культуры. Яго імкненне да ведаў, педагагічны талент і актыўная грамадзянская пазіцыя зрабілі яго адной з ключавых постацяў беларускага культурнага адраджэння пачатку ХХ стагоддзя. Важна памятаць, што такія асобы, як Самойла, не толькі вучылі моладзь, але і натхнялі яе на творчасць, дапамагаючы фармаваць нацыянальную ідэнтычнасць і культурную спадчыну.
У 1928–1929 гг. у славістычным штогодніку «Jahbch f Klt nd eschichte de Slawen» ён рэцэнзаваў выданні Інбелкульта і Беларускай акадэміі навук. На жаль, жыццёвы шлях адраджэнца абарваўся заўчасна. У кастрычніку 1939 г. ў ліку іншых беларускіх дзеячаў У. Самойлу арыштаваў НКУС. Яго этапавалі ў Мінск, дзе ён і быў расстраляны ў 1941 г.
Жыццё і дзейнасць Уладзіміра Іванавіча Самойлы - прыклад адданасці сваёй радзіме і народу, прыклад інтэлектуальнай стойкасці і нястомнай барацьбы за права на свабоду і самабытнасць.
На жаль, падрабязнасці многіх аспектаў жыцця і дзейнасці Уладзіміра Самойлы застаюцца невядомымі, страчанымі ў віхуры гістарычных падзей. Архіўныя дакументы, якія змяшчаюць інфармацыю аб ім, часта недаступныя або часткова знішчаны. Даследаванні яго жыцця і творчасці пераследуюцца цяжкасцямі ў доступе да крыніц, што не дазваляе скласці поўную і аб'ектыўную карціну яго ўкладу ў беларускі культурны рэнесанс. Аднак, нават абапіраючыся на існуючыя фрагментарныя даныя, можна з упэўненасцю сцвярджаць, што Уладзімір Самойла быў не проста сябрам і настаўнікам Янкі Купалы, але і важным культурным дзеячам, які актыўна садзейнічаў фарміраванню і развіццю нацыянальнай самасвядомасці беларусаў у пачатку XX стагоддзя.
У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа НАН Беларусі захоўваюцца працы Уладзіміра Іванавіча Самойлы. Замовіць іх можна ва ўніверсальнай чытальнай зале, а таксама ў чытальнай зале рэдкай кнігі і рукапісаў.