Я не паэта, о крый мяне божа!
Ня рвуся я к славе гэткай німала.
Хоць песеньку-думку і высную можа,
Завуся я толькі – Янка Купала.

7 ліпеня спаўняецца 140 год з дня нараджэння выдатнага народнага паэта Беларусі – Янкі Купалы.

Іван Дамінікавіч Луцэвіч нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года ў фальварку Вязынка Вілейскага павета. Бацькамі будучага паэта былі арандатар Дамінік Ануфрыевіч Луцэвіч і Бянігна Валасевіч, якія належалі да саслоўя мяшчан. Дамінік Луцэвіч належаў да роду збяднелай шляхты, якая не змагла ў часы Расійскай імперыі дакументальна даказаць сваё шляхецкае паходжанне і зацвердзіць свой род у статусе расійскага дваранства, а маці паэта паходзіла з рубяжэвіцкай шляхты. Шляхецкае паходжанне пакінула вялікі адбітак на жыццё Івана Дамінікавіча, ягоны стыль паводзінаў і псіхалагію. Ён быў эстэтычна арыентаваным чалавекам з добрым густам.

Пісаць вершы Ясь, як яго называлі бацькі, пачаў яшчэ ў дзіцячым узросце на польскай мове. Так у лісце да расійскага літаратурнага крытыка Льва Навумавіча Клейнбарта пісаў, што “первое стихотворение написал я /…/ посвящённое сестре в день её именин. Стихотворение это, насколько помню, сестру разозлило, т.к. в нём была известная доля насмешки по поводу её приготовлений к именинам”. У гэтым жа лісце ён паведамляў, што яму ў юнацтве не падабаўся А. С. Пушкін праз “то место, где он вспоминает о “черни”, мне очень не нравилось, оскорбляло…”.

Іван Луцэвіч скончыў Бяларуцкае народнае вучылішча ў 1898 годзе, але абставіны смерці бацькі, малодшага брата Казіміра і дзвух сясцёр Сабіны і Гэлі ў 1902 вымусілі Івана Луцэвіча пайсці працаваць, каб дапамагаць маці і трымаць гаспадарку. Працаваў Іван Дамінікавіч на гаспадарцы, потым хатнім настаўнікам, пісарам у судовага следчага ў Радашковічах, малодшым прыказчыкам у маёнтку Беліца памешчыка Караля Свяцкага ў Сенненскім павеце Магілеўскай губерні, практыкантам і памочнікам вінакура ў маёнтку Сёмкава пад Мінскам, на бровары ў маёнтку пана Аляксандра Любанскага. Цікава і тое, што ў гэты час вершы нараджаліся вельмі проста і без паэтычных пакутаў: “я мог за один день написать 200–300 строк стихов и редко когда исправлял. Писал где и как попалось /…/. Стихотворение “Чаго вам хочацца, панове?” написано мною при перегонном и контрольном аппарате в винокуренном заводе, когда я должен был наблюдать за этим аппаратом, чтобы регулярно в него поступал спирт”.

У 1904 годзе, пад уплывам беларускага нацыянальнага руху Луцэвіч пачынае пісаць вершы па-беларуску. Самым першым беларускамоўным вершам стаў верш “Мая доля”, напісаны лацінкай. Выкарыстоўваў на той момант Іван Дамінікавіч розныя песеўданімы і крыптанімы: Адзін з “парнаснікаў”, Вайдэльота, Здарэнец, Левы, Марка Бяздольны, Ня-Гутнік, Стары Мінчук, І. К., Я. К. і г.д.

Псеўданім “Купала” з’явіўся 15 траўня 1905 года. “Янук Купала” так ён падпісаў свой першы надрукаваны верш “Мужык”, які быў апублікаваны ў мінскай газеце “Северо-Западный край”. “Янук” пераўтварыўся ў “Янку” пяццю гадамі пазней. Гэта была ініцыятыва пецярбургскага прафесара Эпімах-Шыпілы, у кватэры якога жыў Янка Купала падчас вучобы на курсах. Атрымалася даволі дзіўна, што малады аўтар – жанчына, бо Янкамі звалі менавіта дзяўчат.

Першая сусветная вайна пакінула моцную крыўду ў сэрцы Купалы на беларусаў. У лісце да Браніслава Эпімах-Шыпілы ад 19 красавіка 1919 года ён жаліўся: “У 1916 г. я пакінуў пяць скрынь з кнігамі, рукапісамі і іншымі матэрыяламі ў беларускай кнігарні пад апеку Ўласава і Лявіцкага. Цяпер, як прыехаў у Менск, то і сьледу ад гэтага не знайшоў. Раскралі ўсё, – іхто? – свае ж беларусы, каб ім ні дна ні пакрышкі /…/ Некаторых кніжак цяпер на ніякія грошы не дастану, як напрыклад Статут Літоўскі”. Больш чым тры гады – з 12 верасня 1915 г. па 29 кастрычніка 1918 г. – Янка Купала не складаў вершы, але дзякуючы выпадку, калі ў рукі трапіла кніга Алеся Гаруна “Матчын дар”, вырашыў вярнуцца да творчасці.

У фондзе адддзела рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН Беларусі захоўваецца першая публікацыя Янкі Купалы ў беларускім друку газеты “Наша Ніва” – верш “Касцу” 1907 года.

Шмат ёсць у нашым фондзе і выданняў 1910‑х гг. – адных з самых плённых у творчым жыцці паэта: віленскае выданне друкарні Марціна Кухты “А хто там ідзе”, пакладзенае на ноты кампазітарам Рагоўскім, “Паўлінка”, якая выйшла з беларускай віленскай друкарні імя Ф. Скарыны і інш. Асаблівую частку складаюць і перакладныя выданні вершаў як самога Купалы, так і ягоныя пераклады твораў іншых пісьменнікаў.

Рэдкімі экспанатамі з’яўляюцца кнігі з дарчымі надпісамі сям’і П. Ф. Глебкі самога Купалы і ягонай жонкі Уладзіславы Францаўны.

Яшчэ больш інфармацыі на старонцы Імя ў беларускай навуцы