НАН Беларуси в СМИ

Санкт-Пецярбург, Петраград, Ленінград... Горад, з якім у беларусаў так шмат культурных сувязяў, дзе і сёння адчуваецца беларуская прысутнасць — у прыватнасці, дзейнічае Санкт-Пецярбургская асацыяцыя беларусістаў, якую ўзначальвае загадчык аддзела рэдкай кнігі Расійскай нацыянальнай бібліятэкі, старшыня Цэнтра усходнеславянскіх даследванняў Мікалай Нікалаеў. Па яго словах, другі па значнасці партнер РНБ — Цэнтральная навуковая бібліятэка Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, з якой паступаюць акадэмічныя часопісы, а таксама «Бiблiятэчны свет» і «Гiстарычна-археалагiчны зборнiк».

Трыццаць пяць гадоў таму па благаславенні мітрапаліта Філарэта была створана Біблійная камісія Беларускай праваслаўнай царквы, каб рыхтаваць пераклады на сучасную беларускую мову Свяшчэннага Пісання і богаслужбовых тэкстаў. У прыходскім доме мінскай Свята-Петра-Паўлаўскай царквы адбылася прэзентацыя чарговай, шостай, кнігі серыі «Новы Запавет Госпада нашага Ісуса Хрыста» ў перакладзе на беларускую мову Біблійнай камісіі. Удзел у ёй узяла і Эльвіра Ярмоленка, старшы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі беларускай мовы Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі.

Сімвалічна, што ў адзін год мы адзначаем два знакавыя святы: 80-годдзе вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх акупантаў і 110-годдзе паэта-франтавіка Аркадзя Куляшова. Таму гаворка падчас круглага стала-апытанкі ішла пра дзве гэтыя падзеі. У дыскусіі прымалі ўдзел загадчык аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Ганна Кісліцына, галоўны навуковы супрацоўнік аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Яўген Гарадніцкі, дацэнт БДУ Міхась Кенька, літаратуразнаўца Тэрэза Голуб, навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Аляксандр Лапата-Загорскі, загадчык Літаратурнага музея імя Аркадзя Куляшова Саматэвіцкай СШ Наталля Лабынцава.

Напрыканцы 2023 года ў нашай краіне была зацверджаная Канцэпцыя развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ва ўсіх сферах жыцця грамадства на 2024–2026 гады. Прадставіць гэты дакумент, даць магчымасць журналістам задаць пытанні вырашылі незвычайна: 16 студзеня ў Нацыянальным мастацкім музеі адбылося цэлае дзейства — прэс-канферэнцыя-прэзентацыя. Удзел у мерапрыемстве ўзяў і дырэктар інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Ігар Капылоў.

В заочном круглом столе-опросе участвовали доктор филологических наук, главный научный сотрудник отдела теории и истории литературы Института литературоведения имени Янки Купалы Центра исследований белорусской культуры, языка и литературы НАН Беларуси Евгений Городницкий, доктор филологических наук, профессор, заведующий кафедрой белорусской литературы Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины Иван Штейнер и другие.

Пісьменнікі і навукоўцы разважаюць пра Яўгенію Янішчыц. У завочным круглым стале-апытанні ўдзельнічалі галоўны навуковы супрацоўнік аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута літаратуразнаўства імя Янкі Купалы Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Яўген Гарадніцкі, загадчык кафедры беларускай літаратуры Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Ф. Скарыны Іван Штэйнер, старшы навуковы супрацоўнік аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы НАН Рэспублікі Беларусь Ганна Кісліцына, вядучы навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуразнаўства імя Янкі Купалы НАН Беларусі Святлана Калядка, галоўны рэдактар часопіса «Полымя» Віктар Шніп, пісьменнік Анатоль Бутэвіч.

115 гадоў таму ў сям’і мінскага чыгуначніка Эргарда Пфляўмбаўма нарадзілася дзяўчынка, якую назвалі Яўгеніяй. Ёй было наканавана доўгае, багатае на падзеі, жыццё. Быў шлюб з Максімам Лужаніным. У аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі захоўваецца перапіска Лужаніна і Пфляўмбаўм.

Пяцьсот гадоў таму быў надрукаваны знакавы літаратурны і гістарычны помнік — «Песня пра зубра» Міколы Гусоўскага, твор, які і сёння актуальны. У размове, прысвечанай юбілею твора, прынялі ўдзел дырэктар Інстытута літаратуразнаўства імя Янкі Купалы Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Іван Саверчанка, дацэнт кафедры гісторыі беларускай літаратуры Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта Уладзімір Кароткі, загадчык аддзела гісторыі Беларусі ІX—XVІІІ стагоддзяў і археаграфіі Інстытута гісторыі НАН Беларусі Аляксандр Доўнар, кіраўнік Цэнтра даследаванняў дыяспар і замежнага беларусазнаўства ГрДУ Аляксандр Горны, дырэктар ЦНБ НАН Беларусі Станіслаў Юрэцкі.

Сёлета Язэпу Нарцысавічу спаўняецца 135 гадоў. У Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь з гэтай нагоды адбыўся круглы стол «Космас Язэпа Драздовіча». Арганізатарамі круглага стала выступілі Нацыянальны мастацкі музей, Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Упраўленне аэракасмічнай дзейнасці апарату НАН Беларусі і Міністэрства культуры. Фонам для гаворкі была адмыслова падрыхтаваная выстава твораў Язэпа Драздовіча з фондаў Акадэміі навук.

«Толькі тады цябе ўсе будуць шанаваць як чалавека, калі сам сябе будзеш шанаваць — калі не адкінеш свайго нацыянальнага ўласнага багацця. А першы скарб нацыянальны — гэта родная мова» — звяртаўся да свайго сучасніка-беларуса шмат гадоў таму Змітрок Бядуля. Сёння, у Міжнародны дзень роднай мовы, самы час паразважаць, як жа мы шануем свой нацыянальны скарб, беларускую мову. Дапаможа гэта зрабіць дырэктар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Ігар Капылоў.

Пісьменнік-мысляр, творца, які ўзняў узровень беларускай псіхалагічнай прозы да сусветнага ўзроўню, разважаў пра дзве душы беларуса і родныя карэнні, Максім Гарэцкі, загінуў у досыць маладым веку... Сёння, з нагоды 130-годдзя класіка, у дыскусіі аб ім удзельнічаюць вядомыя навукоўцы. У гаворцы бяруць удзел дырэктар Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Іван Саверчанка, галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Яўген Гарадніцкі, загадчык аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Ганна Кісліцына, загадчык аддзела філасофіі літаратуры і эстэтыкі Інстытута філасофіі НАН Беларусі Валерый​ Максімовіч і інш.

3 лістапада мы адзначаем 140-годдзе з дня народзін Канстанціна Міхайлавіча Міцкевіча, які сапраўды жыве сярод свайго народа. Мы працягваем спазнаваць яго творчасць, яго асобу... Зразумець, якім ён быў, дапамагае ліставанне. Эпісталярная спадчына песняра вялікая — ад лістоў да радні да перапіскі як народнага дэпутата, віцэ-прэзідэнта АН БССР.

Акадэмік Мікалай Турбін заснаваў беларускі Інстытут генетыкі і цыталогіі НАН Беларусі і быў першым яго дырэктарам. Яго дачка Любоў Турбіна — вядомая паэтка, перакладчыца, літаратуразнаўца, зараз працуе ў Інстытуце сусветнай літаратуры імя М. Горкага Расійскай акадэміі навук і шмат робіць для даследавання і папулярызацыі беларускай літаратуры. Гэты год для Любові Мікалаеўны асаблівы — юбілейны, ёй споўнілася восемдзесят.

Кніга «Залацістыя саломкі снапкі», якая выйшла ў серыі «Традыцыйны лад жыцця» выдавецтва «Беларуская навука», здзівіць унікальнымі фактамі. Аўтары — незвычайны дуэт, бацька і сын: фалькларыст, краязнавец і літаратуразнавец, доктар філалагічных навук, прафесар Аляксей Ненадавец, і навуковы супрацоўнік аддзела народазнаўства Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Ягор Ненадавец.

Пісаць творы ці аналізаваць іх, вывучаць гістарычныя факты ці на іх аснове пісаць захапляльныя аповесці? Выбар неабавязковы — ёсць людзі, чый талент дазваляе спалучаць гэтыя напрамкі дзейнасці. Прыклад — слынны беларускі літаратуразнаўца, дырэктар Інстытута літаратуразнаўства імя Янкі Купалы НАН Беларусі Іван Саверчанка. 2 красавіка Івану Васільевічу спаўняецца 60 гадоў. Юбіляр распавядае пра актуальныя пытанні сучаснай культурніцкай прасторы.

Міхась Стральцоў дасюль застаецца адной з самых прыцягальных і загадкавых постацяў беларускае культуры... Сярод напісанага ім — эсэ «Загадка Максіма Багдановіча». І цяпер, калі Міхасю Стральцову споўнілася б 85 гадоў, самы час паспрабаваць разгадаць загадку яго самога. У гэтым дапамогуць намеснік дырэктара выдавецтва «Мастацкая літаратура» -галоўны рэдактар часопіса «Полымя» паэт Віктар Шніп, намеснік дырэктара канала «Культура» Беларускага радыё паэт Навум Гальпяровіч, галоўны навуковы супрацоўнік аддзела тэорыі і гісторыі літаратуры Інстытута літаратуразнаўства НАН Беларусі Яўген Гарадніцкі, пісьменнік, перакладчык, краязнаўца Анатоль Бутэвіч, паэт Леанід Дранько-Майсюк, пісьменніца Ксенія Шталянкова.

Адзін з самых таямнічых і багатых асабістых фондаў, які захоўваецца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва, гэта фонд крытыка Лукаша Бэндэ. Імя, якое стала ў гісторыі нашай літаратуры злавесным сімвалам. Ёсць там і ліст ад 23 мая 1956 года, да Дзмітрыя Захаравіча Бародзіча, навуковага супрацоўніка Інстытута літаратуры Беларускай акадэміі навук.

21 лютага ўвесь свет адзначае Дзень роднай мовы. Далучаюцца да яго і беларусы, чый шлях да асэнсавання каштоўнасці свайго моўнага скарбу быў асабліва пакручасты. З нагоды свята наведаемся ў госці да выдання, якое прысвечана мове. Гаворка пра штомесячны навукова-метадычны часопіс «Роднае слова», які заснаваны ў 1987 годзе і ўваходзіць сёння ў склад РУП «Выдавецтва «Адукацыя і выхаванне». Рэдактары выдання сутыкаюцца з спецыфічнымі праблемамі, звязанымі з яшчэ неўстаноўленым напісаннем некаторых слоў або са стылістычным рэдагаваннем. Даводзіцца звяртацца ў Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі з просьбай падказаць, якую лепш абраць форму.

Яго працавітасці зайздросцілі, зайздросцілі і колькасці важных пасад і прэмій. Хадзілі неверагодныя чуткі пра ганарары ад ягоных кніг — яны прадаваліся мільённымі накладамі па ўсім Савецкім Саюзе. Але калі патрэбна была дапамога, тыя ж калегі беглі да Івана Пятровіча Шамякіна, першага сакратара праўлення Саюза пісьменннікаў, старшыні Вярхоўнага Савета БССР, акадэміка — бо ведалі, што паспачувае, дапаможа. Колькі ні перачытвай мемуары, успаміны, гутаркі, усплывае нешта нечаканае. Давайце зладзім своеасаблівую экскурсію па біяграфіі Івана Шамякіна з дапамогай артэфактаў, якія ён згадвае.

У 1926 годзе, да пяцігадовага юбілею часопіса «Полымя» Якуб Колас напісаў верш-віншаванне, у якім прыпадабняў гэта беларускі літаратурны часопіс агменю, убачанаму на дарозе праз цемру. Пайшло ўжо другое стагоддзе ад нараджэння аднаго са старэйшых беларускіх выданняў. «Полымя» — гэта яшчэ і выданне, дзе друкуюцца «дакументы часу» — мемуары, успаміны, дзѐннікі, гістарычныя расследаванні. У № 1 2021 года анансавана публікацыя дзённікаў акадэміка Міхася Мушынскага. Гэта ў пэўным сэнсе летапіс жыцця Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы НАН Беларусі.

Уладзiмiру Караткевiчу, якi напiсаў гэтыя прарочыя радкi, у гэтыя днi споўнiлася б 90 гадоў. Ён мог бы яшчэ жыць... Так, марна гараваць ды гадаць -- колькi б яшчэ паспеў стварыць... Але асэнсоўваць тое, што ён нам пакiнуў, значнасць ягонай асобы для Беларусi мы не перастанем нiколi. I сёння, у такi трывожны, складаны час, вялiкi беларус Уладзiмiр Караткевiч -- той, хто можа аб'яднаць, натхнiць, даць надзею, падказаць шлях... У звяздоўскай дыскусii пра яго, з-за "кавiднай" рэальнасцi -- завочнай, але ўсё ж дастаткова бурлiвай, узялi ўдзел слынныя навукоўцы i пiсьменнiкi. I тыя, хто асабiста ведаў класiка, i тыя, хто не быў яго сябрам, але займаецца вывучэннем i папулярызацыяй ягонай творчасцi.

Уладзiмiру Караткевiчу ў гэтыя днi споўнiлася б 90 гадоў. Пагаварыць пра Караткевiча i яго спадчыну запрасiлi намеснiка дырэктара па навуковай рабоце Iнстытута лiтаратуразнаўства iмя Янкi Купалы Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларусi Яўгена Гараднiцкага, намеснiка дырэктара Нацыянальнай бiблiятэкi Беларусi па навуковай i выдавецкай дзейнасцi Алеся Сушу, загадчыка кафедры гiсторыi замежнай лiтаратуры фiлалагiчнага факультэта БДУ Ганну Бутырчык, пiсьменнiка Адама Глобуса, пiсьменнiка Анатоля Бутэвiча, дацэнта кафедры гiсторыi беларускай лiтаратуры фiлалагiчнага факультэта БДУ Анатоля Вераб'я, дацэнта кафедры стылiстыкi i лiтаратурнага рэдагавання факультэта журналiстыкi БДУ Пятра Жаўняровiча.

Кожны год у канцы кастрычніка мы ўспамінаем сумную дату. У ноч з 29-га на 30-е ў 1937 годзе былі забітыя некалькі дзясяткаў беларускіх паэтаў, пісьменнікаў, навукоўцаў... Сярод тых, хто загінуў у той жудасны час, ёсць адзін пісьменнік, акадэмік НАН Беларусі, сёлетні юбіляр Іван Пятровіч, які ўвайшоў у гісторыю пад імем Янка Нёманскі.

На аб’яўленым у 2018 годзе конкурсе эскізаў аднаўлення Тураўскага крыжа было прадстаўлена дзевяць прац. У журы пад старшынствам мітрапаліта Паўла ўваходзілі прадстаўнікі Акадэміі мастацтваў і Акадэміі навук.

Незвычайная падзея адбылася ў кафедральным Свята­Духавым саборы Мінска 26 верасня, у часе ўрачыстай вячэрняй службы на свята Узвіжання. Над вернікамі быў узняты Тураўскі крыж.  На аб’яўлены ў 2018 годзе конкурс эскізаў было прадстаўлена дзевяць прац. У журы пад старшынствам мітрапаліта Паўла ўваходзілі прадстаўнікі Акадэміі мастацтваў ды Акадэміі навук.

1928 год. У часопiсе «Узвышша» з’яўляецца новая паэтычная публiкацыя. Над адным з вершаў стаiць прысвячэнне «Р.М.», а гучыць верш зусiм не ў духу эпохi: гэта любоўная лiрыка. Iмя аўтара знаўцам казала шмат. Уладзiмiр Жылка. Ён толькi за два гады да гэтай публiкацыi пераехаў у Савецкую Беларусь з-за мяжы, з Прагi. Напачатку ўсё складвалася добра. Ён працуе ў Iнстытуце беларускай культуры, у газеце «Звязда», шмат перакладае. А ў 1928-м яго ўжо выключаюць з «Маладняка», звальняюць са «Звязды». Жылку пашанцавала: паэт Язэп Пушча пераязджаў у Ленiнград i прапанаваў сваё месца выкладчыка лiтаратуры ў Мiнскiм музычным тэхнiкуме. Там i пачалася гiсторыя, у вынiку якой узнiк верш.

Народны пiсьменнiк Беларусi Iван Навуменка вядомы перш за ўсё як аўтар «партызанскай трылогii», якую складаюць раманы «Сасна пры дарозе», «Вецер у соснах», «Сорак трэцi». Усяго на рахунку аўтара 15 празаiчных зборнiкаў, 200 навуковых прац i 10 манаграфiй. Iх аўтар узначальваў Вярхоўны Савет БССР, быў вiцэ-прэзiдэнтам Акадэмii навук i дырэктарам Iнстытута лiтаратуры iмя Янкi Купалы... Давайце ўспомнiм цiкавыя факты пра класiка, якому 16 лютага споўнiлася б 95 гадоў.

5 лютага запросiць на ўрачыстае адкрыццё XXVII Мiнская мiжнародная кнiжная выстаўка-кiрмаш. Чым яна будзе адметная, якiх вядомых гасцей запрасiлi? Пра гэта расказвае мiнiстр iнфармацыi Аляксандр Карлюкевiч. На кнiжнай выстаўцы будуць прадстаўлены адметныя беларускiя выданні, у тым ліку кнiга вядомага палiтыка, члена-карэспандэнта Нацыянальнай акадэмii навук Беларусi, доктара гiстарычных навук Iгара Марзалюка пра мiфы, звязаныя з БССР, станаўленнем беларускай дзяржаўнасцi.

Гэтаму чалавеку давялося надоўга перажыць большасць са свайго пакалення, што загiнула ў крывавых вiрах эпохi. У юнацтве ён быў адным з сяброў легендарнага лiтаратурнага аб’яднання «Маладняк», а памёр ужо ў незалежнай Беларусi. Пасля вайны нечакана зрабiўся асабiстым сакратаром Якуба Коласа. На гэтай пачэснай пасадзе — яна называлася «рэферэнт Акадэмii навук» — правёў шмат гадоў. Звалi яго Аляксандр Каратай. Але ў гiсторыi лiтаратуры ён застаўся як Максiм Лужанiн, паэт, пiсьменнiк, сцэнарыст, перакладчык, якi нарадзiўся 110 гадоў таму ў вёсцы Прусы Слуцкага павета.

Мiхась Лынькоў, пісьменнік, акадэмiк, дырэктар Iнстытута лiтаратуры, мовы i мастацтва Акадэмii навук БССР быў персонай заўважнай i ўплывовай. А нарадзiўся ён 120 год таму ў вёсцы Зазыбы Вiцебскага павета. Можна ўспомнiць шмат цiкавых фактаў пра гэтага чалавека.

20 лiстапада 2018 года спаўняецца 70 гадоў з дня нараджэння Яўгенii Янiшчыц. Людзей прыцягвае таямнiца, загадка, глыбiня. Пра загадку Яўгенii Янiшчыц разважаюць пiсьменнiк Анатоль Бутэвiч, пiсьменнiк Адам Глобус, мастацкi кiраўнiк паэтычнага тэатра аднаго акцёра «Знiч» Галiна Дзягiлева, вядомыя лiтаратуразнаўцы — адна са складальнiц збору твораў Яўгенii Янiшчыц, старшы навуковы супрацоўнiк Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларусі Святлана Калядка, загадчык аддзела тэорыi i гiсторыi лiтаратуры НАН Беларусі Ганна Кiслiцына, начальнiк Адукацыйнага цэнтра Нацыянальнага iнстытута адукацыi Iрына Шаўлякова, загадчык кафедры замежнай лiтаратуры БДУ Ганна Бутырчык.

Iдэя беларускага нацыянальнага пантэона — вельмi надзённая i даволi дыскусiйная. На гэтую тэму разважаюць акадэмiк–сакратар Аддзялення гуманiтарных навук i мастацтваў Нацыянальнай акадэмii навук Беларусі Аляксандр Каваленя, старшыня ГА «Белая Русь» Генадзь Давыдзька, кандыдат гiстарычных навук Пётр Краўчанка i дырэктар выдавецтва «Беларуская энцыклапедыя iмя П. Броўкi» Уладзiмiр Андрыевiч.

У новым тлумачальным слоўнiку беларускай мовы, над якiм працуе Iнстытут мовазнаўства iмя Якуба Коласа НАН Беларусi, будзе больш за 245 тысяч слоў! I гэта яшчэ не ўсё багацце нашай мовы, паведамiў дырэктар iнстытута Iгар Капылоў на прэс–канферэнцыi «Роднае слова на прасторах Беларусi», якая адбылася ў прэс–цэнтры Дома прэсы. Удзел у ёй узялі таксама член–карэспандэнт НАН Беларусi Аляксандр Каваленя, дырэктар Iнстытута лiтаратуразнаўства НАН Беларусі Iван Саверчанка.