Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа Национальной академии наук Беларуси

Навигация по сайту

archive1

Янка Брыль

Личный архив Янки (Ивана Антоновича) Брыля поступал в Центральную научную библиотеку НАН Беларуси в несколько этапов. В 1975 г. писатель передал в библиотеку часть документов; дополнительные материалы поступали отдельными группами на протяжении 1980–1988 гг. В 1996–2005 гг. архив пополнился творческими документами писателя, перепиской, материалами родственников фондообразователя и др. В 2011 г. дочь Я. Брыля Н. Семашкевич передала в библиотеку небольшую группу документов к биографии писателя, фотографии, фрагменты переписки.

Материалы архива были обработаны в три этапа: 1992 г.: ед. хр. 1–629; 2002 г.: ед. хр. 1–675; 2015 г.: ед. хр. 1–212; сформированы 3 описи фонда 10 «Брыль Янка».

Янка (Иван Антонович) Брыль (1917–2006) – белорусский прозаик, переводчик, публицист, народный писатель Беларуси, лауреат Государственных премий СССР и БССР, Литературной премии им. Я. Коласа, почетный член Национальной академии наук Беларуси.

Краткая биография

Родился 22 июля (4 августа) 1917 г. в Одессе в семье железнодорожника. В 1922 г. вместе с родителями переехал на их родину в Западную Беларусь (д. Загора (Загорье) Кореличского района Гродненской области). В 1931 г. окончил польскую семилетнюю школу, поступил в гимназию, однако не смог в ней учиться из-за материальных затруднений. Очень рано начал пробовать свои силы в литературе. «З чатырнаццаці год за сталага працуючы ў гаспадарцы, я многа чытаў, настойліва займаўся самаадукацыяй. Многія ночы праседжваў над першымі творамі», – писал Я. Брыль в своей автобиографии.

В 1938 г. на страницах западно-белорусского журнала «Шлях моладзі» были опубликованы его первые стихи «Апошнія крыгі», «Ажываюць лес і поле…», «Запрог у саху Рыгор сівулю…», «Спатканне».

В 1939 г. Я. Брыль был призван в польскую армию, служил в морской пехоте, принимал участие в боях против немецких захватчиков, под Гдыней попал в немецкий плен.

В лагере военнопленных принудительно работал разнорабочим, но и в таких экстремальных обстоятельствах его не оставляло желание писать. «Творчая работа не магла спыніцца і там: многае з пачатага было не толькі вынашана, але і «напісана» у памяці», – вспоминал писатель.

Осенью 1941 г. бежал из плена, вернулся на родину, в 1942 г. стал связным партизанской бригады имени Жукова, затем партизаном-разведчиком бригады «Комсомолец», был редактором партизанской газеты «Сцяг свабоды», сатирического листка «Партызанскае жыгала».

С октября 1944 г. жил в Минске, работал в редакциях газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну», журналах «Вожык», «Маладосць», «Полымя», в Государственном издательстве БССР.

C 1945 г. Янка Брыль – член СП СССР, в 1966–1971гг. – секретарь правления Союза писателей БССР. Первый сборник произведений «Апавяданні» вышел в 1946 г., затем были изданы сборники «Нёманскія казакі» (1947), «Вераснёвая рунь» (1949), «Ліпка і клёнік» (1949), «Зялёная школа» (1951) и повесть «У Забалоцці днее» (1951), за которую в 1952 г. он получил Государственную премию СССР.

В соавторстве с А. Адамовичем и В. Колесником написал книгу «Я з вогненай вёскі…» (1975).

За книгу рассказов «Працяг размовы» в 1963 г. Я. Брылю была присуждена Литературная премия им. Я. Коласа, в 1982 г. за повесть «Золак, убачаны здалёк» – Государственная премия БССР. Переводил с русского, украинского и польского языков.

Дважды избирался депутатом Верховного Совета БССР (1963—1967, 1980–1985). У 1981 г. Я. Брылю было присвоено звание народного писателя Беларуси, с 1994 г. он – почетный член Национальной академии наук Беларуси. Я. Брыль был председателем Белорусского отделения общества «СССР — Канада», членом Европейского объединения писателей, Международного ПЕН-клуба от Белорусского ПЕН-центра.

Награжден орденами «Знак Почета» (1955), Трудового Красного Знамени (1967, 1977), Отечественной войны II степени (1985), “Дружбы народов” (1987), медалями.

Умер 25 июля 2006 г.

Состав фонда

В составе фонда присутствуют следующие основные группы документов: творческие материалы; переписка; материалы биографического и личного характера; документы общественной деятельности; материалы о писателе; фотодокументы; материалы членов семьи Я Брыля.

Среди документов творческого характера прежде всего следует отметить ранние произведения писателя (стихи, рассказы, миниатюры, переводы).

Отдельными подразделами выделены материалы к роману «Птушкі і гнёзды» (черновые наброски, книги с многочисленными правками и вставками, анализ романа и переписка по вопросам его издания, рецензии, отзывы и др.); материалы к книге “Я з вогненнай вёскі”, написанной Я. Брылем совместно с А. Адамовичем и В. Колесником, где собраны воспоминания уцелевших жителей белорусских деревень, сожженных фашистами во время карательных операций. В раздел творческих документов вошли также повести «Жывое і гніль», «Сонца праз хмары», «Ніжнія Байдуны», «Муштук і папка» и материалы, отложившиеся за время работы над этими произведениями; миниатюры и дневниковые записи «Свае старонкі», очерки, эссе, статьи, рецензии, воспоминания и др.

Переписка включает письма личного и официального характера, среди них – письма Я. Брыля к матери и братьям из польской армии и немецкого плена за 1939–1941 гг.

В небольшой раздел, посвященный общественной деятельности писателя, вошли заявления и письма в разные инстанции, пригласительные билеты на участие в различных мероприятиях.

Среди документов биографического и личного характера –автобиографии писателя, свидетельства о рождении и вступлении в брак, справки о партизанской деятельности, удостоверения партизана Беларуси, почетного члена Академии наук Беларуси и др.

В состав архива входят материалы о фондообразователе: рецензии и отзывы на его произведения, журнальные и газетные вырезки статей, связанных с жизнью и деятельностью писателя.

Фотодокументы и иллюстративные материалы представлены личными и групповыми фотографиями Я. Брыля с писателями, деятелями культуры, с друзьями, семейными фотоснимками с родными и близкими, фотографиями, сделанными во время многочисленных поездок по Беларуси, а также фотоснимками других лиц.

Коллекцию материалов, собранных фондообразователем, составляют художественные произведения разных авторов с дарственными надписями, тематические подборки газетных и журнальных вырезок, ксерокопии партизанских газет и др.

Представлены в фонде материалы членов семьи Я. Брыля: документы имущественного характера деда Данилы, личные документы родителей, творческие материалы брата Михаила (рисунки, дневниковые записи, переписка с родными и друзьями).

Подробней с личным архивом Янки Брыля (фонд 10, опись 1, 2, 3) можно ознакомиться, оформив заказ в читальном зале редких книг и рукописей.

Материал подготовлен научным сотрудником отдела редких книг и рукописей Жук Т.И.

Опись фонда

пост

Быць Беларусам! Да 105-ці-годдзя Янкі Брыля

Быць чалавекам свайго часу трэба, дакладней кажучы — нельга не быць. Але ж як гэта важна быць яшчэ і над часам, быць тым, хто бачыць далей наперад, вышэй — у агульначалавечае.

Янка Брыль


Янка Брыль, 1979 г.

Для беларускай нацыянальнай культуры сярод постаццяў пісьменнікаў значна вылучаецца асоба празаіка, публіцыста і перакладчыка Івана Антонавіча Брыля, якому 4‑га жніўня спаўняецца 105 год з дня нараджэння.

Жыццёвыя карані і вытокі творчага натхнення народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля пайшлі са старажытнай і знакамітай Навагрудчыны. Гэты край даў свету не аднаго выдатнага творцу, сярод якіх паэты Адам Міцкевіч і Уладзіслаў Сыракомля, навуковец Ігнат Дамейка, хірург Якаў Зэдьдовіч і інш.

Але сам Янка Брыль (самы малодшы ў сям’і) з’явіўся на свет у 1917 годзе ў Адэсе, куды яго сям’я была вымушана з’ехаць пад час Першай сусветнай вайны. Нарадзіўся Іван Антонавіч Брыль у сям’і з сялянскімі каранямі. Яго бацька, Антон Данілавіч Брыль, быў родам з вёскі Загора, адкуль у 17 гадоў паехаў у Пецярбург. Са сталіцы Расійскай імперыі лёс прывёў маладога чалавека ў Адэсу, дзе ён стаў правадніком цягніка Адэса – Пецярбург. Бацька будучага пісьменніка ўзяў шлюб з дзяўчынай-зямлячкай Анастасіяй Іванаўнай Чычук. Сям’я была шчыра і па-сяброўску згуртаваная, дзяцей заахвочвалі да вучобы, старэйшыя дапамагалі малодшым.

Цікава, што брылём называюць у Беларусі і ва Украіне традыцыйны саламяны або лямцавы шыракаполы капялюш, які сяляне апраналі падчас працы ў полі. Для лета брылі плялі з саломы, чароту, лазы. Плеценыя саламяныя палоскі (саламяную тасьму) зашывалі суровымі ніткамі ці конскім воласам. Такія капялюшы насілі ў любы час года. Святочныя брылі вышэй палёў упрыгожваліся конскім воласам, каляровай тасьмой чырвонага або сіняга колераў, а летам-жывымі кветкамі.


Янка Брыль, 1996 г.

Старэйшыя дзеці былі ўжо самастойнымі і засталіся ў Адэсе, а з малодшымі — Міколам, Міхасём і Янкам — бацькі вяртаюцца ў вёску Загора ў 1922 годзе, дзе і прайшло маленства будучага пісьменніка. На радзіме бацькоў Янка Брыль скончыў загорскае трохкласнае вучылішча і паступіў у польскую сямігадовую школу ў мястэчку Турэц, якую паспяхова скончыў у 1931 годзе. У 1924 годзе памёр бацька, і ўвесь цяжар па выхаванні дзяцей лёг на плечы маці. Як бы ні было цяжка, яна рабіла ўсё, каб вывучыць дзяцей і вывесці іх у людзі. Янка Брыль заўсёды з удзячнасцю, пяшчотай і замілаваннем успамінаў маці, якая была бязмерна адданая сям’і. Пасля заканчэння сямігодкі ў будучага пісьменніка выспела жаданне працягваць вучобу ў гімназіі. Брат Міша, які ўжо год адвучыўся ў Навагрудскай польскай гімназіі, падрыхтаваў хлопца да экзаменаў, і Янка паспяхова вытрымаў іспыты і ў 1931 годзе стаў гімназістам. У беларускай вёсцы існавала традыцыя, каб малодшы сын заставаўся даглядаць старых бацькоў, таму Янка вымушаны быў вярнуцца ў бацькоўскую хату, дзе займаўся гаспадаркай і самаадукацыяй.


Партрэт Я. Брыля, зроблены братам Міхаілам. 1937 г.
Партрэт Я. Брыля, зроблены братам Міхаілам. 1941 г.

Вельмі рана ў юнака прачнулася жаданне выказаць свае думкі і пачуцці ў вершах, апавяданнях. «З чатырнаццаці год за сталага працуючы ў гаспадарцы, я многа чытаў, настойліва займаўся самаадукацыяй. Многія ночы праседжваў над першымі творамі», – адзначаў Янка Брыль у сваёй аўтабіяграфіі.


Аўтабіяграфія. 1946 г.

Паступова ў юнака з’явілася жаданне і самому пісаць. Спрабаваў свае сілы Брыль у паэзіі, прозе і нават публіцыстыцы. Першымі апублікаванымі творамі маладога літаратара былі вершы, якія з’явіліся ў часопісе «Шлях моладзі» ў 1938 годзе: «Апошнія крыгі», «Ажываюць лес і поле...» і інш. У гэты перыяд былі напісаны і празаічныя творы: апавяданні «Цюцік», «Сустрэча», «Марыля», «Праведнікі і зладзеі» і інш.


Вершы на роднай мове. Аўтограф. 1932-1940 гг.
Вершы на роднай мове. Аўтограф. 1932-1940 гг.

«Проста і ясна». Апавяданне. Аўтограф. 1936 г.
«У пачатку лета».  Апавяданне. Аўтограф. 1934 г.

Акрамя літаратурных здольнасцей, Янка Брыль меў яшчэ і арганізатарскі талент, займаўся культурнай і асветніцкай працай. У роднай вёсцы ён стварыў драматычны гурток, ставіў спектаклі і перакладаў на беларускую мову для тэатральнага рэпертуару творы рускіх і польскіх аўтараў.


«Думкі аб народным тэатры». Артыкул. Аўтограф. 1938 г.
«Думкі аб народным тэатры». Артыкул. Аўтограф. 1938 г.

У 1939 годзе Брыля прызвалі на службу ў польскае войска, у марскую пяхоту. Як сапраўдны і добра выхаваны сын, ён паабяцаў маці, кожны тыдзень пісаць лісты дадому. У якасці кулямётчыка марской пяхоты ён удзельнічаў у баях з нямецкімі захопнікамі, а пад Гдыняй трапіў у палон. У лагеры палонных прымусова працаваў рознарабочым, выношваў думку аб уцёку. Яго, як і іншых салдат, выкарыстоўвалі ў якасці рабочай сілы. Пратэстуючы супраць такога становішча, будучы пісьменнік спачатку ўзначаліў забастоўку, а затым арганізаваў у жніўні 1940 года ўцёкі з лагера. Янку чакала няўдача: ужо ў Польшчы ўцекачоў злавілі і юнака зноў адправілі ў лагер. Так Брыль апынуўся ў лагеры ў Вайдэне, у Баварыі, дзе пазнаёміўся і пасябраваў з Міхасём Васільком – беларускім паэтам. Пад час палону працягваў пісаць, дасылаў маці лісты. Пра палон і гісторыю вяртання дадому пазней ён напіша ў рамане «Птушкі і гнёзды».


Запісная кніжка з запісамі дзённікавага характару. 1939 г.
Запісная кніжка з запісамі дзённікавага характару. 1939 г.
Запісная кніжка з запісамі дзённікавага характару. 1939 г.

Паштоўка Я. Брыля з нямецкага палону, адрасаваная маці. 1941 г.
Паштоўка Я. Брыля з нямецкага палону, адрасаваная маці. 1941 г.

Ліст да маці

У верасні 1941 года Янка Брыль разам з сябрамі ўцёк з палону дахаты, а ў 1942 годзе стаў сувязным партызанскай групы Ц. Дуднікава, перадаваў звесткі аб дыслакацыі і перамяшчэнні нямецкіх войскаў у Мірскім раёне разведцы партызанскіх брыгад імя Жукава і «Камсамолец». У 1944 годзе, калі сям’я Брылёў пайшла ў партызаны, Янка стаў разведчыкам брыгады «Камсамолец», удзельнічаў у баях. Акрамя таго, быў рэдактарам партызанскай газеты «Сцяг свабоды», наладзіў выданне сатырычнага лістка «Партызанскае жыгала», дзе друкаваў свае вершы, нарысы і фельетоны пад псеўданімамі Я. Пчала, І. Асцюг. Я. Б‑ль.


Пасведчанне разведчыка партызанскай брыгады Камсамолец. 1944 г.

Партызанскае жыгала. 1944, № 8, 28 мая.
Партызанскае жыгала. 1944, № 8, 28 мая.

Пасведчанне партызана Беларусі. 1970 г.

На працягу 1950‑х гг. пісьменнік плённа працаваў у жанры аповесці, раскрываючы часам свае аўтабіяграфічныя факты з жыцця («Сірочы хлеб», «У сям’і», «На Быстранцы»). У 1960‑я гады Я. Брыль пачаў асвойваць жанр мініяцюры: нізка лірычных мініяцюр «Рамонкавы россып» з’явілася ў часопісе «Маладосць» за 1964 год. Сёння пісьменніка лічаць непераўзыдзеным майстрам лірычнай мініяцюры.

У наступнае дзесяцігоддзе празаік выдаў шэраг твораў сярэдняй эпічнай формы. У 1975 годзе была напісана аповесць «Ніжнія Байдуны», у 1978‑м — «Золак, убачаны здалёк», адзначаная Дзяржаўнай прэміяй БССР імя Якуба Коласа. У 1975 годзе выйшла дакументальная кніга «Я з вогненнай вёскі...», якая была створана ў суаўтарстве з Алесем Адамовічам і Уладзімірам Калеснікам.


Кніга Брыля з дарчым надпісам
Кніга Брыля з дарчым надпісам

Янка Брыль абжыў лецішча на беразе Нёмана ў вёсцы Крынічнае, дзе і працягваў сваю творчую працу. Мастак слова меў шмат узнагарод і за баявыя заслугі, і за самаадданую працу, але самае ганаровае званне — народнага пісьменніка БССР — ён атрымаў у 1981 годзе.


Янка Брыль, 1988 г.

У 1990 годзе была надрукавана аповесць Янкі Брыля «Муштук і папка», у якой пісьменнік падзяліўся з чытачом балючай праўдай пра трагічны лёс старэйшага брата Уладзіміра, расстралянага ў 1930‑я гады. У творы аўтар-філосаф праз асабістую драму раскрыў шматпакутную гісторыю беларускага народа.


Білет члена Еўрапейскага аб’яднання пісьменнікаў. 1961 г.

Уся творчасць Я. Брыля – гэта глыбокі філасофскі роздум над убачаным і перажытым за доўгае жыццё, гэта апісанне гістарычнага шляху беларускага народа. Пісьменнік быў шчырым у жыцці і ў творчасці, пра што напісаў у адной са сваіх мініяцюр: «Я магу памыляцца шмат у чым, у жыцці маім было нямала меншых і большых памылак, але адно я ведаю цвёрда: вышэй за ўсё і перш за ўсё — чалавечнасць. Я веру ў гэта ўсё сваё жыццё...».

Постаць Янкі Брыля – гэта постаць чалавека, які нягледзячы на ўсе цяжкасці жыцця здолеў быць беларусам, а не казацца.


Брыль у 1996 г.
×
Войти в личный кабинет
Адрес электронной почты *
Пароль *
Потеряли пароль?
×
Логин *
E-mail *
Пароль *
Повторите пароль *
×
Генерация пароля
Введите адрес электронной почты и мы вышлем вам ссылку для сброса пароля