НАН Беларуси в СМИ

Каб атрымаць паспяховыя і канкурэнтаздольныя прадукты харчавання, якія заваююць прыхільнасці пакупнікоў не толькі ў нашай краіне, але і за мяжой, трэба ўлічыць шэраг фактараў. Навукова-практычны цэнтр НАН Беларусі па харчаванні пры распрацоўцы новых тэхналогій вытворчасці і харчовых навінак улічвае ўсе ўмовы і працуе ў цеснай узаемасувязі з усімі прадпрыемствамі галіны.

31-я спецыялізаваная аптовая выстаўка-кірмаш PRODEXPO-2025 завяршае сваю работу. Міжнародны дэгустацыйны конкурс якасці харчовай прадукцыі «ПрадЭкспа. Традыцыі. Якасць. Інавацыі» праводзіцца па такіх кірунках, як хлебабулачныя вырабы, мясная прадукцыя (у тым ліку з мяса птушкі), малочная прадукцыя, бульбапрадукты і кандытарскія вырабы. Штогод у ім бяруць удзел каля 100 айчынных і замежных вытворцаў. З 2020-га Навукова-практычны цэнтр Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі па харчаванні выступае яго суарганізатарам.

У Мінску адкрываецца 31-я Міжнародная спецыялізаваная аптовая выстава-кірмаш «ПрадЭкспа-2025». З 2020 года ў рамках «ПрадЭкспа» праводзіцца і міжнародны дэгустацыйны конкурс. Як адзначыла намеснік генеральнага дырэктара па навуковай рабоце і стандартызацыі Рэспубліканскага унітарнага прадпрыемства «Навукова-практычны цэнтр Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі па харчаванні» Наталля Камарова, штогод у ім удзельнічае каля сотні вытворцаў.

Новы праект у сферы медыцыны рэалізуюць вучоныя Беларусі і Расіі. Праграма «Саюз-Біямембраны» прадугледжвае распрацоўку фармакалагічна актыўных злучэнняў, тэхналогій клетачнай тэрапіі і метадаў ідэнтыфікацыі тэрапеўтычна значных мішэняў для лячэння анкалагічных, аўтаімунных, сардэчна-сасудзістых, інфекцыйных і нейрадэгенератыўных захворванняў. З беларускага боку ў праекце ўдзельнічаюць вядучыя арганізацыі НАН Беларусі і медустановы.

Беларускія вучоныя распрацоўваюць новыя прэпараты ад анкалагічных, сардэчна-сасудзістых, інфекцыйных, спадчынных і іншых хвароб. А дапамагаюць у гэтым розныя галіны навукі, у тым ліку генетыка. Наш інстытут генетыкі і цыталогіі быў першым у краіне, які распрацаваў методыкі для ацэнкі адчувальнасці да тых ці іншых прэпаратаў, распавядае вядучы навуковы супрацоўнік лабараторыі экалагічнай генетыкі і біятэхналогій Інстытута генетыкі і цыталогіі НАН Беларусі Алена Міхаленка.

Дзіцячыя тавары беларускіх вытворцаў, у тым ліку і харчовыя, сѐння пастаўляюцца ў 160 краін свету, дзе карыстаюцца попытам, бо высокая якасць, бяспека і канкурэнтаздольнасць — гэта пра іх. Каб не толькі не саступаць з занятых пазіцый, але і адпавядаць сучасным выклікам, трэба ўвесь час удасканальваць сваю прадукцыю. Навукова-практычны цэнтр НАН Беларусі па харчаванні распрацоўвае розныя рэцэптуры дзіцячага харчавання, якія навукоўцы перадаюць для рэалізацыі прамысловым прадпрыемствам.

Што вызначае працягласць нашага жыцця? У якой ступені мы можам кантраляваць і ўплываць на яе? Ці ўсё залежыць ад генетыкі? Якія даследаванні правялі сярод доўгажыхароў вучоныя Нацыянальнай акадэміі навук? Высвятляць дапамагае намеснік дырэктара па навуковай рабоце Інстытута генетыкі і цыталогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Павел Марозік.

Сёлета назіраецца тэндэнцыя значнага росту колькасці ДТЗ з удзелам дзікіх жывёл. Гэта праблема характэрная не толькі для Беларусі, але і для многіх краін свету. Намеснік генеральнага дырэктара па навуковай і інавацыйнай рабоце НПЦ Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі па біярэсурсах Павел Гештаўт адзначыў, што прамая шкода ад ДТЗ з дзікімі жывѐламі ў Германіі ацэньваецца ў суму больш за 500 мільёнаў еўра за год, у Швецыі і Францыі — прыкладна па 100 мільёнаў еўра.

Інстытут біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Беларусі займаецца распрацоўкай клетачных прадуктаў, якія прымяняюцца для лячэння раку, цукровага дыябету, алергіі і аўтаімунных паталогій, неўралагічных захворванняў, у прыватнасці такіх, як рассеяны склероз і бакавы аміятрафічны склероз. На лячэнне ў інстытут прыязджаюць не толькі з розных куткоў Беларусі, але і з Расіі і іншых краін.

Для аказання медыцынскай дапамогі шырока выкарыстоўваюцца магчымасці інфармацыйных тэхналогій і штучнага інтэлекту. Як паведаміў акадэмік-сакратар аддзялення медыцынскіх навук Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, доктар медыцынскіх навук, прафесар Васіль Богдан, у мінулым годзе Інстытутам біяхіміі біялагічна актыўных злучэнняў распрацавана і ўкаранѐна інфармацыйна-аналітычная сістэма разліку рызыкі захворванняў, распрацаваны айчынны інтэрактыўны калькулятар фізічнага развіцця і харчавання дзіцяці для выбару рацыѐну з прадуктаў айчынных вытворцаў.

Навукова-тэхнічны цэнтр "ЛЭМТ" БелОМА унікальны тым, што ўся прадукцыя - высокатэхналагічная, пабудаваная на новых тэхналогіях. Узначальвае цэнтр акадэмік НАН Беларусі Аляксей Шкадарэвіч.

Беларускія лекі можна знайсці ў 24 краінах свету. Некалькі прэпаратаў з’яўляюцца арыгінальнымі і створаны сумесна з калегамі з Інстытута біяарганічнай хіміі НАН. Яны вырабляюцца ў Беларусі па поўным цыкле. Аднак каб прысутнічаць на замежных рынках, неабходна пастаянна сачыць за якасцю прадукцыі і ўдасканальваць яе. Пра новыя распрацоўкі, запатрабаванасць у суседзяў і высокія патрабаванні да якасці, без якіх не выжыць, расказалі спецыялісты.

Колькасць ДТЗ з дзікімі жывёламі з году ў год расце. Найчасцей у ДТЗ гінуць казулі і ласі. Спецыялісты, у тым ліку намеснік генеральнага дырэктара па навуковай і інавацыйнай рабоце НПЦ НАН Беларусі па біярэсурсах Павел Гештаўт, расказалі, ці дапамагаюць сеткавыя агароджы знізіць колькасць дарожных здарэнняў, што рабіць, калі здарылася такое ДТЗ і ці заўсёды вінаваты кіроўца.

Прататып штучнай печані, рэдагаванне геному клетак чалавека для тэрапіі спадчынных і анкалагічных захворванняў, віртуальная рэальнасць для лячэння галавакружэння — гэта не фантастыка, а тэхналогіі сённяшняга дня, створаныя нашымі вучонымі. У Інстытуце біяарганічнай хіміі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі адзначаюць вялікія поспехі ў сінтэзе сінтэтычных генаў, распавядае начальнік НВЦ «ХімФармСінтэз» Інстытута біяарганічнай хіміі НАН Беларусі Алена Калінічэнка.

У Маскве прайшло пасяджэнне Савета Міністраў Саюзнай дзяржавы, дзе падвялі вынікі развіцця інтэграцыйнага супрацоўніцтва Расіі і Беларусі і вызначылі новыя арыенціры на перспектыву 2024–2026 гадоў. Сярод перспектыўных напрамкаў - супрацоўніцтва Расійскай акадэміі навук і інстытутаў і навуковых цэнтраў НАН Беларусі. Падрабязна распавядае Дзяржсакратар Саюзнай дзяржавы Дзмітрый Мезенцаў.

Экспарт беларускай фармацэўтычнай прадукцыі штогод складае каля 200 мільёнаў долараў. Адзін з самых запатрабаваных кірункаў - вытворчасць супрацьпухлінных прэпаратаў. Пераважна гэтыя сродкі вырабляе НПЦ "ХімФармСінтэз" Інстытута біяарганічнай хіміі НАН Беларусі.

Одно из востребованных сегодня направлений как внутри страны, так и экспортное — производство противоопухолевых препаратов. Одно из предприятий в Беларуси, производящее преимущественно эти лекарственные средства, — НПЦ «Химфармсинтез» ГНУ «Институт биоорганической химии НАН Беларуси». Еще в советские времена институт занимался разработкой противоопухолевых препаратов, один из них производился в Латвии, три — на «Белмедпрепаратах», причем два из них выпускаются до сих пор. Однако впоследствии было решено создать собственное производство. Предприятие производит и субстанции, и лекарственные средства из них. Около 50% продукции поставляется на экспорт.

Интересно, что запросы пожилых людей со временем меняются, о чем свидетельствуют исследования. Очередное в этом году провел Институт социологии Национальной академии наук. Оно показало, что вопросы социальной включенности являются очень важными — каждый третий опрошенный ответил, что продолжает или желает работать, чтобы избежать одиночества. Что касается состояния здоровья, то каждый второй участник назвал его средним, а каждый четвертый — хорошим.

Эксперымент па ўдасканаленні школьнага харчавання, які праводзіўся ў некаторых школах краіны летась, адобраны як вучнямі і іх бацькамі, так і на ўзроўні ўрада. Таму яго вырашана распаўсюдзіць на ўсе школы. Да эксперыменту па ўдасканаленні школьнага харчавання вучонымі падрыхтаваны цэлы пералік, які налічвае 54 групы прадукцыі, адзначыў намеснік генеральнага дырэктара па навуковай і інавацыйнай рабоце навукова-практычнага цэнтра НАН Беларусі па харчаванні Дзмітрый Зайчанка.

Как отметила начальник отдела по организации питания Национального института образования Министерства образования Люция Михальчук, свыше миллиона школьников в Беларуси получает школьное питание. При этом бесплатное одноразовое, двукратное или трехразовое питание получает 17 категорий школьников, а это более 750 тысяч детей. Еще 350 тысяч питается за родительскую плату.

Акадэмік-сакратар аддзялення фізікі, матэматыкі і інфарматыкі НАН Беларусі Аляксандр Шумілін і начальнік упраўлення аэракасмічнай дзейнасці апарату НАН Беларусі, намеснік кіраўніка Агенцтва па касмічных даследаваннях НАН Пётр Віцязь напярэдадні Сусветнага дня авіяцыі і касманаўтыкі расказалі, як беларускія навукоўцы ўдзельнічаюць у касмічных даследаваннях і калі беларускі касманаўт адправіцца на МКС.

Ва ўсім свеце анкалогія з'яўляецца адной з тых галін медыцыны, якія інтэнсіўна развіваюцца: ледзь не штодзень з'яўляюцца новыя лекі і метады лячэння розных відаў пухлін, і Беларусь тут — не выключэнне. У РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя Аляксандрава штогод рэалізуецца ад 50 да 70 навуковых праектаў. Вядучыя анколагі расказалі пра новыя метады лячэння, якія яшчэ нядаўна былі недаступныя, а сёння выратоўваюць жыцці пацыентам. Адзін з навуковых праектаў — распрацоўка новых метадаў лячэння паражэння пазваночніка, распавёў намеснік дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Сяргей Красны.

У свеце з'явіўся новы медыцынскі тэрмін «трыдэмія». Са спалучэннем COVІD-19, грыпу і рэспіраторна-сінцыцыяльнага віруса ўжо сутыкнуліся ў ЗША. Цэнтры па кантролі і прафілактыцы захворванняў гэтай краіны паведамляюць пра павышаную актыўнасць рэспіраторных вірусаў. Як адзначаў загадчык кафедры інфекцыйных хвароб БДМУ, член-карэспандэнт НАН Беларусі, доктар медыцынскіх навук, прафесар, галоўны пазаштатны спецыяліст па інфекцыйных захворваннях Міністэрства аховы здароўя Ігар Карпаў, ранні пачатак сезоннага ўздыму грыпу ў ЗША змясціўся на тры тыдні. Ускосна гэта сведчыць пра тое, што і ў нас можа быць змена дамінуючага рэспіраторнага віруса.

Акадэмік НАН Беларусі Мікалай Яўсеевіч Саўчанка — адзін са славутых беларускіх медыкаў. Ён стаяў каля вытокаў стварэння ўралогіі ў БССР, арганізаваў адпаведную кафедру на базе Мінскага медыцынскага інстытута. Выканаў першую ў рэспубліцы аперацыю па перасадцы ныркі і заклаў асновы айчыннай транспланталогіі. Два дзесяцігоддзі ён узначальваў Міністэрства аховы здароўя БССР. Яго вучань, кандыдат медыцынскіх навук, нефролаг Уладзімір Вайтовіч падзяліўся сваімі ўспамінамі пра акадэміка Мікалая Саўчанку.

Сёння часта даводзіцца чуць, што рак са смяротнага захворвання паступова ператвараецца ў хранічнае. Штогод з'яўляюцца сотні новых прэпаратаў і метадаў лячэння. І пацыенты з тымі пухлінамі, якіх яшчэ ўчора здавалася немагчымым вылечыць, сёння дзякуючы новым тэхналогіям працягваюць жыць. Унёсак у навуковыя распрацоўкі робяць і беларускія анколагі. Пра іх расказаў намеснік дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, доктар медыцынскіх навук, прафесар, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Сяргей Красны.

У свеце амаль мільярд чалавек пакутуюць на псіхічныя расстройствы. Як справіцца з асенняй хандрой, як дапамагчы блізкім з дэменцыяй і колькі беларусаў задумваліся пра суіцыд, расказваюць спецыялісты, у тым ліку загадчыца аддзела сацыяльнай сферы Інстытута сацыялогіі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Наталля Сасноўская.

У Беларусі працягваецца навуковае даследаванне ДНК-вакцыны супраць раку ў рамках беларуска-амерыканскага праекта. Пра вынікі гэтага даследавання, а таксама пра тое, хто можа атрымаць вакцыну і пухліны якіх лакалізацый яна дапаможа лячыць, расказалі намеснік дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, доктар медыцынскіх навук, прафесар, член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Сяргей Красны і стваральнік вакцыны, амерыканскі мікрабіёлаг Алекс Шнэйдэр.

Што ўяўляе з сябе збалансаванае харчаванне школьнікаў? Чаго не хапае сёння ў рыцыёне дзяцей, а што, наадварот, яны ўжываюць у залішняй колькасці? Якія прадукты павінны быць у школьных буфетах і сталовых? Гэтыя і іншыя пытанні абмеркавалі парламентарыі, навукоўцы, медыкі, прадстаўнікі харчовых прадпрыемстваў і іншыя зацікаўленыя падчас круглага стала на тэму «Здаровае харчаванне дзяцей у Рэспубліцы Беларусь. Стратэгія, якасць і інавацыі». Намеснік генеральнага дырэктара па стандартызацыі і якасці прадуктаў харчавання Навукова-практычнага цэнтра НАН Беларусі па харчаванні Алена Маргунова звярнула ўвагу на тое, што недастатковасць харчавання, як і залішняя колькасць пэўных інгрыдыентаў, уплывае на стан здароўя.

Падчас пандэміі каранавіруса трапіць да стаматолага — няпростая задача. Калі планавая дапамога не аказвалася, гэта было ўвогуле немагчыма. Беларускія вучоныя-стаматолагі праводзяць даследаванні па прыярытэтных кірунках навуковай дзейнасці. За апошнія сем гадоў сумеснай дзейнасці БелМАПА з Нацыянальнай акадэміяй навук мы дасягнулі добрых вынікаў.

У Беларусі плануецца ўвядзенне яшчэ дзвюх праграм скрынінгу раку — страўніка і лёгкага. Хто ў групах рызыкі па самых распаўсюджаных у нас лакалізацыях раку? Як яго выявіць на ранняй стадыі? Напярэдадні Сусветнага дня барацьбы з ракавымі захворваннямі, які будзе 4 лютага, пра скрынінгавыя праграмы і іх вынікі размова з намеснікам дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, членам-карэспандэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Сяргеем Красным.

Беларускія анколагі, якія працуюць на базе РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, актыўна займаюцца навуковымі распрацоўкамі. Пра тое, над чым цяпер працуюць беларускія анколагі, у размове напярэдадні Дня беларускай навукі з намеснікам дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, доктарам медыцынскіх навук, прафесарам, членам-карэспандэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Сяргеем Красным.

Якія злаякасныя пухліны цяжка выявіць і таму іх звычайна знаходзяць на апошніх стадыях? Якія новыя метады дыягностыкі раку прыйшлі ў нашу краіну нядаўна і могуць істотна палепшыць выяўленне новаўтварэнняў? Як змяняецца лячэнне анкалагічных хвароб і якія новыя метады беларускія анколагі распрацоўваюць разам з амерыканскімі? Пра гэта ў размове з з намеснікам дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, доктарам медыцынскіх навук, прафесарам, членам-карэспандэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Сяргеем Красным.

Нягледзячы на распаўсюджанне каранавіруснай інфекцыі, РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава працягвае лячэнне пацыентаў з ракавымі пухлінамі. Цяпер тут прымаюць хворых ледзь не з усёй краіны. Як каранавірус паўплываў на работу анкалагічнай службы і ці варта чакаць усплёску новых выпадкаў раку, калі пандэмія завершыцца? Як анкалагічныя пацыенты пераносяць COVІD-19? Калі адновяцца праграмы ранняга выяўлення пухлін і каго найперш будуць правяраць на рак страўніка і рак лёгкіх? Пра гэта і іншае расказаў намеснік дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М. М. Аляксандрава, доктар медыцынскіх навук, прафесар, член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Сяргей Красны.

Штогод у Беларусi каля пяцi тысяч жанчын захворвае на рак грудзей. Чаму гэта адбываецца, якiя ў анкапацыентак шанцы паправiцца i чаму паступова рак са смяротнага захворвання пераўтвараецца ў хранiчнае, расказалi журналiстам у РНПЦ анкалогii i медыцынскай радыялогii iмя М. М. Аляксандрава. Сустрэча была прымеркавана да Сусветнага месячнiка барацьбы з ракам грудзей, якi з 1993 года праходзiць у кастрычнiку. Удзел у ёй узяў і намеснiк дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ анкалогii i медыцынскай радыялогii, член-карэспандэнт НАН Беларусi Сяргей Красны.

Клетачныя тэхналогіі, або так званае лячэнне ствалавымі клеткамі, прымяняюцца ў беларускай медыцыне адносна нядаўна. Каля дзесяцігоддзя таму пачалося яго выпрабаванне, і ўсяго некалькі гадоў методыку выкарыстоўваюць для лячэння пацыентаў. Асноўныя напрамкі, дзе прыжылася клетачная тэрапія, — неўралогія і траўматалогія, а таксама анкалогія. Усяго каля тысячы хворых прайшло клетачную тэрапію ў нашай краіне. Спецыялісты расказалі, якіх вынікаў дасягнулі, чаму такое лячэнне называюць «тэрапіяй адчаю» і па якіх прычынах ствалавыя клеткі непажадана прымяняць для амаладжэння.

Клетачныя тэхналогіі, або так званае лячэнне ствалавымі клеткамі, прымяняюцца ў беларускай медыцыне адносна нядаўна. Адным з лідараў у прымяненні ствалавых клетак стаў Інстытут біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Беларусі. Спецыялісты расказалі, якіх вынікаў дасягнулі, чаму такое лячэнне называюць «тэрапіяй адчаю» і па якіх прычынах ствалавыя клеткі непажадана прымяняць для амаладжэння.

Маладому пацыенту з ЗША, які ў выніку інсульту меў параліч канечнасцяў і не мог размаўляць, беларускія нейрахірургі правялі лячэнне ствалавымі клеткамі. З Мінска мужчына ад’язджаў, размаўляючы цэлымі фразамі, і мог самастойна рухацца. Як навыкі беларускіх нейрахірургаў дапамагаюць выратоўваць жыцці ў самых няпростых выпадках, расказаў вядомы нейрахірург, намеснік дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ неўралогіі ды нейрахірургіі, доктар медыцынскіх навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі Юрый Шанько.

Маладому пацыенту з ЗША, якi ў вынiку iнсульту меў паралiч канечнасцяў i не мог размаўляць, беларускiя нейрахiрургi правялi лячэнне ствалавымi клеткамi. З Мiнска мужчына ад'язджаў, размаўляючы цэлымi фразамi, i мог самастойна рухацца. Як навыкi беларускiх нейрахiрургаў дапамагаюць выратоўваць жыццi ў самых няпростых выпадках, «Звяздзе» расказаў напярэдаднi Дня медыцынскага работнiка вядомы нейрахiрург, намеснiк дырэктара па навуковай рабоце РНПЦ неўралогii i нейрахiрургii, доктар медыцынскiх навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусi Юрый Шанько.

Як сучасныя тэхналогіі дапамагаюць пазбавіцца ад зубных праблем, расказаў галоўны пазаштатны стаматолаг Міністэрства аховы здароўя, галоўны ўрач Рэспубліканскай клінічнай стаматалагічнай паліклінікі Андрэй Мацвееў. Сёння выкарыстоўваецца ў стаматалогіі нават лячэнне ствалавымі клеткамі. Навуковы праект кафедры артапедычнай стаматалогіі і артадантыі з курсам дзіцячай стаматалогіі БелМАПА пад кіраўніцтвам Сяргея Рубніковіча і Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН паказаў добрыя вынікі.

З сярэдзiны красавiка лабараторыя Мiнскага абласнога цэнтра гiгiены, эпiдэмiялогii i грамадскага здароўя выконвае даследаваннi на выяўленне COVID-19. Спецыялiсты першай лабараторыi i раней праводзiлi даследаваннi метадам ПЦР, а вось лабараторыя ў Ратамцы спецыялiзавалася на асаблiва небяспечных iнфекцыях i не мела адпаведнага абсталявання. У эпiдэмiялагiчнай сiтуацыi, якая склалася, у кароткiя тэрмiны яно было перададзена туды Нацыянальнай акадэмiяй навук Беларусі. Як цяпер працуе лабараторыя, колькi часу патрэбна на апрацоўку аднаго тэста i чым адрознiваецца работа вiрусолагаў падчас эпiдэмii свiнога грыпу i зараз, распавядаюць супрацоўнікі лабараторыі.