Год 2022

19 красавіка ў Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі ў рамках Міжнароднай навуковай канферэнцыі «Вытокі акадэмічнай навукі (да 100-годдзя заснавання Інстытута беларускай культуры)» адбыўся круглы стол «Біяграфіі вучоных у дакументах: навейшыя выданні, прысвечаныя вучоным Інбелкульта». 

У ім прынялі ўдзел вучоныя, выкладчыкі і студэнты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, архівісты, у тым ліку прадстаўнікі Санкт-Пецярбургскага філіяла архіва Расійскай акадэміі навук.

Галоўнай падзеяй мерапрыемства стала прэзентацыя выданняў, прысвечаных адным з самых велічных асоб Беларусі пачатку ХХ ст., яе выдатным даследчыкам Яўхіму Фёдаравічу Карскаму, Мітрафану Віктаравічу Доўнару-Запольскаму і Уладзіміру Іванавічу Пічэце: 

Жизнь и деятельность академика Е. Ф. Карского: сборник документов и материалов / Национальная академия наук Беларуси, Институт истории, Санкт-Петербургский филиал Архива Российской академии наук Ч. 1: Проблемы истории и культуры Беларуси в документальном наследии Е. Ф. Карского. Материалы семьи / [составители: А. В. Унучак и др.; ответственные редакторы: Л. Д. Бондарь и др.]. – Минск: Беларуская навука, 2020

Мітрафан Доўнар-Запольскі (1868—1934 гг.): Асоба ў дакументах і ўспамінах / укладанне: Валянціна Мятліцкая. — Мінск : Лімарыус, 2020

Неизвестный В. И. Пичета / Белорусский государственный университет, Архив Российской академии наук ; [составители: М. Ф. Шумейко, В. В. Яновская, О. А. Яновский ; редколлегия: А. Д. Король (ответственный редактор) и др.]. — Минск : Издательский центр БГУ, 2021

На адкрыцці круглага стала з прывітальным словам выступіў дырэктар Бібліятэкі Аляксандр Іванавіч Груша. Ён паведаміў, што ў 2022 г., калі адзначаецца 100-годдзе беларускай акадэмічнай наукі і 100-годзе заснавання Інстытута беларускай культуры, мы згадваем у тым ліку ўдзел гэтых асоб у заснаванні і станаўленні акадэмічнай навукі Беларусі і Інбелкульта.

Дырэктар Санкт-Пецярбургскага філіяла архіва Расійскай акадэміі навук Ірына Уладзіміраўна Тункіна высока ацаніла вынікі шматгадовай сумеснай працы беларускіх і расійскіх даследчыкаў па збіранні, апрацоўванні і ўвядзенні ў навуковы абарот спадчыны Я. Ф. Карскага, якая раскрывае яго не толькі як даследчыка, але і як асобу. 

Намеснік дырэктара Санкт-Пецярбургскага філіяла архіва Расійскай акадэміі навук Ларыса Дзмітрыеўна Бондар, а таксама супрацоўнік згаданага філіяла Крысціна Германаўна Шышкіна засяродзілі ўвагу на сумесным праекце па збіранні і публікацыі архіўнай спадчыны Я. Ф. Карскага, вынікам якога стала адна з прэзентуемых кніг. 

Вялікую цікавасць выклікала выступленне ганаровага ўдзельніка круглага стала, праўнука заснавальніка навуковага беларусазнаўства – Аляксандра Аляксандравіча Карскага, аўтара фундаментальнага выдання, прысвечанага біяграфіі Я. Ф. Карскага. Ён расказаў, як рыхтавалася гэта выданне, якое прывяло да з’яўлення і рэалізацыі ідэі падрыхтоўкі зборніка дакументаў і матэрыялаў аб Я. Ф. Карскім.

Загадчык цэнтра Інстытута гісторыі НАН Беларусі Марына Уладзіміраўна Глеб прапанавала актывізаваць міжнароднае супрацоўніцтва ў працы па вывучэнні жыцця і дзейнасці беларускіх вучоных у Расіі.

Старшы навуковы супрацоўнік Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі Кірыл Валер’евіч Сыцько звярнуў увагу на салідарнасць не толькі беларускіх і расійскіх, але і польскіх вучоных у названай працы. 

Загадчык аддзела Інстытута гісторыі НАН Беларусі Сяргей Аляксандравіч Траццяк у вобразнай прамове падкрэсліў значнасць не толькі навуковага ўклада, але і асоб Я. Ф. Карскага, М. В. Доўнар-Запольскга і У. І. Пічэты.

Старшы навуковы супрацоўнік Аб’яднанага інстытуту праблем інфарматыкі НАН Беларусі Андрэй Уладзіміравіч Унучак вылучыў факты, якія аб’ядноўваюць усіх трох вучоных: агульная ідэя і разуменне неабходнасці стварэння ў Беларусі ўніверсітэта для далейшай падрыхтоўкі навуковых кадраў і развіцця айчынай навукі.

Старшы навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Алена Эдвардаўна Сакольчык агучыла думку аб неабходнасці вывучэння міра ідэй і ўнутраных матывацый дзеячоў беларускай навукі. “Вялізны ўнутраны патэнцыял”, – вось што, на яе думку, характарызавала асобу Я. Ф. Карскага.

Старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Андрэй Леанідавіч Кіштымаў, адзін з навуковых рэдактараў зборніка “Мітрафан Доўнар-Запольскі (1868–1934 гг.): Асоба ў дакументах і ўспамінах”, зрабіў акцэнт на важнасці вывучэння феномена ўзаемадзеяння ўлады і вучонага.

Удзельнікі круглага стала ўшанавалі памяць складальніка і публікатара ўказанага зборніка – Валянціны Міхайлаўны Мятліцкай, якой сёння няма з намі.

У выступленні выкладчыкаў Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, прафесароў Алега Антонавіча Яноўскага і Міхаіла Фёдаравіча Шумейкі, была звернута ўвага на важнасць публікацыі дакументаў, якія характарызуюць асобу У. І. Пічэты, а таксама вялікія перспектывы кірунку, звязанага з далейшым даследаваннем жыцця і творчасці выдатных вучоных, арганізатараў навукі і вышэйшай школы.

Падводзячы вынікі ўрачыстасці, А. І. Груша адзначыў, што навука трымаецца на самазабыўнай ахвярнасці яе прадстаўнікоў.

У рамках сустрэчы адбылася яшчэ адна значная падзея – падпісанне дагавора аб супрацоўніцтве паміж Цэнтральнай навукавай бібліятэкай НАН Беларусі і Санкт-Пецярбургскім філіялам архіва Расійскай акадэміі навук.

Сярод старажытных і рэдкіх кніг, якія захоўваюцца ў фондах ЦНБ НАН Беларусі, шмат юбіляраў. У гэтым годзе спаўняецца 250 гадоў з моманту выдання “Часаслова” (1772) з калекцыі кніг кірылічнага друку.

Як няцяжка здагадацца, кніга атрымала сваю назву ад таго, што ў ёй змешчаны набажэнствы па гадзінах. Сёння Часаслоў служыць таксама і ў якасці даведніка для чытальнікаў і спевакоў на клірасе.

Вельмі цікавая і гісторыя паходжання самой назвы. Спачатку старажытнагрэцкае слова ῾Ωρολόγιον, утворанае ад ὥρα (гадзіна, старажытнаславянскае “час”) і λέγω (збіраць, старажытнаславянскае “собірать”) пераклалі як “Часовнік” – зборнік набажэнстваў па гадзінах. Але пасля пачатку кніжнай справы ў праваслаўнай царкве 1640 – 1660‑х гадоў назва была зменена. Разам жа з гэтым была зроблена памылковая калька, калі другую частку назвы кнігі – грэцкае λόγιον – няправільна пераклалі як “слова”. Назва кнігі “Часоўнік” замянілі ў выніку царкоўнай рэформы патрыярха Нікана на “Часаслоў”. Але і ў цяперашні час назва кнігі “Часоўнік” захавалася ў старавераў, якія таксама захоўвалі свае традыцыі і на тэрыторыі Беларусі.

Першапачатковае складанне Часаслова прыпісваецца прападобнаму Саву Асвячонаму (хрысціянскі святы IV – пачатку V стагоддзя, які стварыў Іерусалімскі ўстаў). Ён ўключыў у яго паслядоўнасць штодзённых царкоўных службаў. Дапаўненні да Часаслова былі зробленыя, як мяркуюць даследчыкі, святым Янам Дамаскінам (Айцец Царквы, адзін з найбуйнейшых сістэматызатараў хрысціянскага веравучэння) і Хведарам Студытам (візантыйскі манах-пустэльнік).

Часасловы ў выглядзе кніг з’явіліся ў Заходняй Еўропе ў XIII стагоддзі, аднак асаблівае распаўсюджванне атрымалі ў XIV–XV стагоддзях, у сувязі з ростам пісьменнасці. Іх выраблялі ў рамесных майстэрнях усіх краін Еўропы, найбольшую папулярнасць набылі французскія і фламандскія.

Наш экзэмпляр цікавы тым, што быў выдадзены на Беласточынне ў горадзе Супрасль. Заснаванне Супрасля звязана з пераносам у 1500 годзе Супрасльскага Благавешчанскага кляштара, які знаходзіцца паблізу Грудзека ўніз па рацэ. У пачатку XVI стагоддзя тут была пабудавана Супрасльская Дабравешчанская царква, якая пазней была ўпрыгожана фрэскамі і іканастасам. На працягу XVII – XVIII стагоддзяў Супрасль стаў прыкметным культурным і навуковым асяродкам. Тут знаходзілася багатая бібліятэка, друкарня. Вядомыя імёны шэрагу супрацоўнікаў друкарні другой паловы ХVІІІ стагоддзя: кнігадрукары Антон Чарняўскі, Крэстомскі, Адам Генрых Падэбраньскі, мастак караля Панятоўскага і прафесар жывапісу Кракаўскай акадэміі Антоній Грушэцкі.

Асобнік уяўляе сабой прыклад высокага ўзроўню кнігадрукавання на этнічных беларускіх землях. Выразаная арнаментыка на драўлянай вокладцы з’яўлалася своеасаблівай “візітоўкай” беларускага друкарства. Прадстаўленыя ў кнізе ініцыялы і ламбарды таксама паказваюць высокі ўзровень упрыгожвання выданняў.

Рамкі на палях, наяўнасць маргіналій (напрыклад, адна з маргіналій уладальніка сведчыць аб даце нараджэння дачкі, а іншая датычыцца сканчэння малітоўнага цыклу ў сакавіку) і ўладальніцкіх пазначэнняў – усё гэта робіць наш экзэмпляр унікальным.

Два юбілеі : першы гістарыёграф Вялікага Княства Літоўскага, і яго хроніка. Ад плагіата да рамана

Постаць першага гістарыёграфа Вялікага Княства Літоўскага Мацея Стрыйкоўскага досыць супярэчлівая, загадкавая і таму вельмі цікавая. 

21 сакавіка спаўняецца 475 гадоў з дня нараджэння вядомага гісторыка, паэта і 440 гадоў першаму выданню ягонай «Хронікі польскай, літоўскай, жмудскай і ўсёй Русі».

Вядома, што нарадзіўся Мацей Стрыйкоўскі на тэрыторыі гістарычнай Мазовіі ў 1547 годзе ў горадзе Стрыкаў ад якога і атрымаў прозвішча (амаль як Леанарда да Вінчы). Паходзіў ён са збяднелай шляхецкай сям’і. Пачатковую адукацыю Стрыйкоўскі атрымоўваў у парафіяльнай школе ў Бжэзінах, куды быў адданы бацькамі ў 1553 годзе. Пасля яе заканчэння ў 1563 годзе ўпершыню наведвае Вялікае Княства Літоўскае адкуль і паступіў вучыцца ў Кракаўскі ўніверсітэт, які скончыць праз шэсць гадоў.

Пад час службы ў войску Вялікага Княства быў “рыскуном” (выведнікам). Найбольш актыўная вайсковая дзейнасць праявілася ў яго ў 1568 годзе, калі ён удзельнічаў ва ўзяцці Улы і абароне Віцебска. Армія і вайсковая служба адыгралі важную ролю ў жыцці Стрыйкоўскага, паколькі менавіта пад час службы ён і пазнаёміўся з ратмістрам Аляксандрам Гваньіні – ураджэнцам італьянскай Вероны. Пад яго кіраўніцтвам Стрыйкоўскі служыў ў віцебскім гарнізоне. Тады і пачаў працу па стварэнні гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Напэўна ад Гваньіні Мацей навучыўся рабіць планы і малюнкі замкаў, крэпасцяў. У салдацкіх падарожжах па шырокай тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ён збіраў матэрыялы для сваіх будучых твораў, наведваў помнікі мінулага – руіны замкаў, курганы, палі бітваў, – і даваў іх апісанне ў сваіх творах.

Сярод такіх першых прац Мацея Стрыйкоўскага варта адзначыць «Ганец цноты», выдадзеную ў Кракаве ў 1574 годзе. Гэта генеалагічная паэма, прысвечаная кіраўнікам Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. У 1577 годзе скончваецца праца над рукапісам эпічнай паэмы «Аб пачатках, вытоках, дзеяннях слаўных рыцарскіх народа Літоўскага, польскага, жмудскага, рускага», якой Стрыйкоўскі раскрывае польскую і літоўскую версіі паходжання шляхецкага саслоўя. Польская канцэпцыя абапіралася на тое, што шляхта Каралеўства Польскага паходзіла ад сарматаў – германскага вандроўнага племені, што дазваляля вылучыць сабе ад простага народа. Літоўская ж легенда была іншая: рымлянін Палямон, сваяк імператара Нерона, ратуючыся ад ягонай жорсткасці, прыплыў да вусця Нёмана з пяцюстамі шляхетнымі сямействамі, дабраўся да рэк Дубісы і Юры. Тут яны і пасяліліся. Дадзеную легенду развіў Мацей Стрыйкоўскі, але ён перасунуў перасяленне на 452 год і патлумачыў яго тым, што продкі літоўцаў ратаваліся ад зверстваў Ацілы. Таксама Стрыйкоўскі прапаноўвае і свой погляд на тое, як шляхецкія рады зліліся: сумяшчэнне адбылося чынам таго, што група шляхты, якая прыбыла з Рыма, сустрэлася з мясцовым сармацкім насельніцтвам і была ім асімілявана.

«Апісанне еўрапейскай Сарматыі» – гэта тая праца, якая паклала пачатак варожасці паміж Стрыйкоўскім і Гваньіні. Рукапіс гісторыка-геаграфічнай замалёўкі Прусіі, Літвы, Інфляндыі і Масковіі, якую Стрыйкоўскі амаль падрыхтаваў да друку, ён даў для чытання і карэктуры Аляксандру Гваньіні, але той так яе і не вярнуў… 

Але ў 1578 годзе з Кракаўскай тыпаграфіі кніга выходзіць у свет пад аўтарствам Аляксандра Гваньіні. Кніга, напісаная прыгожай лацінскай моваю, утрымліваючая цікавыя і рэдкія звесткі як сведчанні па грамадзянскай гісторыі і геаграфіі, аб побыце, звычаях і культуры народаў Еўропы, як напрыклад, артыкул пра спосабы ўзворвання глебы і сеяння на Белай Русі, аўтар выкарыстоўваў розныя крыніцы, у тым ліку беларуска-літоўскія хронікі – усё гэта паспрыяла таму, што кніга атрымала вялікі рэзананс у Еўропе. Даведаўшыся пра гэта, Стрыйкоўскі падаў пратэст каралю Стэфану Баторыю, дамагаючыся не толькі суда над Гваньіні, але і публічнага прызнання свайго ўласнага аўтарства. Стэфан Баторый прызнаў усе гэтыя патрабаванні ў грамаце ад 14 ліпеня 1580 года. Гэтая кніга была б самай вядомай з творчай спадчыны Стрыйкоўскага, але і пасля гэтага судовага разбіральніцтва кніга неаднаразова перавыдавалася пад прозвішчам італьянца. Так амаль усе выданні ў Спіры, у Шпайеры, у Базелі, у Франкфурце пазначаліся аўтарам Аляксандрам Гваньіні.

Мацей Стрыйкоўскі вырашае падрыхтаваць на падмурку тых жа матэрыялаў (своеасаблівая кампіляцыя раней выкарыстаных крыніц) новы твор, які будзе вядомы як «Хронікі польскай, літоўскай, жмудскай і ўсёй Русі».

У фондзе Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі захоўваецца першае выданне дадзенай «Хронікі». Надрукаваная на польскай мове гатычным шрыфтом у Каралеўцы (Кёнінсбергу) Ежы Адтэнбергам, «Хроніка» стала на доўгія гады амаль універсальным падручнікам па гісторыі. Асаблівасцю нашага экзэмпляра з’яўляецца ягонае досыць добрае і якаснае захаванне па ўзроўні з іншымі «Хронікамі». Досыць вялікая па памеры – яна складаецца з 791 старонкі, пафарбаваных па баках у чырвоны колер, «Хроніка» утрымлівае найкаштоўнейшыя звесткі аб гісторыі і культуры беларускіх земляў. 

Таксама цікавым з’яўляецца і наяўнасць на першым фарзацы дзвух экслібрысаў з прыватнай бібліятэцы графа Сяргея Дзмітрыевіча Шарамецева, дзе паказаны герб Шарамецевых, як на традыцыйным варыянце з ільвамі, так і каляровы на паперным світку. Але адна з самых галоўных цікавасцяў нашага экзэмпляру затаілася наперадзе. Наступны аркуш, іспісаны па-французку вельмі блеклым і ледзь заўважным атрамантам, утрымлівае найцікавейшую гісторыю пра тое, што ж было паміж Гваньіні і пазначаным на суседнім тытульным аркушу аўтарам – Мацеям Стрыйкоўскім. Нягледзячы на вялізарную колькасць друкаваных па палях маргіналій, на асобніку мы можам пабачыць шматлікія і рукапісныя маргіналіі з заўвагамі, пазначэннямі да падкрэсліных сказаў.

Што датычыцца структуры і зместа, трэба заўважыць: «Хроніка» прысвечана каралю Стэфану Баторыю (што паказвае нам альбо асабістую падзяку Стрыйкоўскага за дапамогу і падтрымку ў судовай справе, альбо наўпрост традыцыйнае прысвячэнне кіраўніку дзяржавы, а магчыма, і ўсё адразу), віленскаму біскупу Радзівілу, а таксама дзецям Юрыя Алельковіча-Слуцкага (пісьменнік правёў пры двары слуцкіх князёў Алелькавічаў некалькі гадоў, і гэты час стаў самым плённым ва ўсёй яго творчасці, паколькі тут ён працаваў з гістарычнымі матэрыяламі, якія назапашваў на працягу некалькіх гадоў, сам Алелькавіч натхніў яго на напісанне «Аб пачатках, вытоках, дзеяннях слаўных рыцарскіх народа Літоўскага, польскага, жмудскага, рускага»). 

У змесце «Хронікі» можна вылучыць пяць асноўных частак: пададзеная ў выглядзе паэмы біяграфія Стрыйкоўскага, ягоны зварот да шляхецкага саслоўя, далей асноўны тэкст займае сама гістарычная хроніка падзей, а пасля традыцыйныя спісы памылак, дапушчаныя ў друку і спіс пададзеных уласных імёнаў.

Трэба адзначыць, што Стрыйкоўскі выступае адначасова як тыповы, так і нетыповы храніст. Тыповасць складаецца ў тым, што ён пачынае сваю хроніку з біблейскіх часоў і апавяданняў пра стварэнне свету, Адама і Еву, – а гэта досыць пашыраная з’ява ў тагачасных храністаў, а нетыповы – таму, што стаў адзіным з тых, хто быў не кампілятарам іншых крыніц, а менавіта гістарыёграфам і даследчыкам. Так ён абапіраецца на такія працы як «Гісторыя» Герадота, «Гісторыя ад заснавання горада» Ціта Лівія, «Альмагест» Клаўдзія Пталамея; творы іншых храністаў: Марціна Бельскага, Яна Длугаша, Марціна Кромера, Мацвея Мяхоўскага; на «Аповесць мінулых гадоў», «Хроніку Быхаўца» і іншыя дакументы.

Трэба акрэсліць і тое, што Мацей Стрыйкоўскі быў першым, хто пачаў аспрэчваць і крытычна ставіцца да выкарыстаных крыніц. Так ён аспрэчваў “ганебнае і нізкае” паходжанне князя Гедыміна, якога польскія храністы называлі конюхам Віценя, спрабаваў сам крытычна вызначыць месцы асноўных бітваў, акрэсліваў важнасць тых ці іншых гістарычных падзей. Цікавыя і вершы пра бітвы з татарамі пад Клецкам у 1506 годзе, з маскоўскім войскам пад Воршай у 1514 годзе, пры Чашніках у 1564 годзе.

Сам Мацей Стрыйкоўскі у асабістым жыцці быў вельмі веруючым чалавекам. З’яўляўся ён таксама і капеланам, канонікам Мельхіёра Гедройца. 

Амаль праз 400 год Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч у гэтай самай хроніцы прачытае: “… і на пачатку панавання таго Жыкгімонта Першога быў нейкій шалбера па імю Якуб Мялшцінскі, который з лёгкості якой умысліў або рачэй з роспачы імя і зверхность Хрыста Господа собе прыпісаў і прівлашчаў”. 

Так з’явіцца раман «Хрыстос прызямліўся ў Гародні».

В 2022 году в «Издательском доме «Белорусская наука» вышел очередной каталог серии Библиотека Радзивиллов Несвижской ординации.

Библиотека Радзивиллов Несвижской ординации = Library of the Radziwills of Nesvizh Ordination : каталог изданий из фонда Центр. науч. б‑ки им. Якуба Коласа Нац. акад. наук Беларуси : XVI–XVII века (доописание) / Нац. акад. наук Беларуси, Центр. науч. б‑ка им. Якуба Коласа ; сост.: А. В. Стефанович, М. М. Лис ; ред. библиогр. записей Е. М. Бандюк ; редкол.: А. И. Груша (гл. ред.) [и др.]. – Минск : Беларуская навука, 2022. – 431 с. : ил.

Аннотация: Содержит первое полное описание вновь выявленных и дефектных экземпляров изданий XVI–XVII вв. из книжного собрания Несвижской ординации князей Радзивиллов, хранящегося в фонде Центральной научной библиотеки НАН Беларуси.

Для работников библиотек и музеев, книговедов, историков, филологов, а также всех, кто интересуется книжной культурой и духовным наследием прошлого.

Представленный каталог является продолжением основанной в 2010 году серии каталогов, отражающих издания из некогда крупнейшего частновладельческого книжного собрания XV – первой половины XX в., принадлежавшего представителям известного магнатского рода Радзивиллов. В настоящее время значительная часть этого уникального книжного наследия хранится в фонде Центральной научной библиотеки имени Якуба Коласа Национальной Академии наук Беларуси (Центральная научная библиотека НАН Беларуси).

Отмеченная коллекция книг, до наших дней не утратившая своей ценности и актуальности, является одним из самых больших фрагментов библиотеки Радзивиллов Несвижской ординации, сохранившейся на территории Беларуси. В его составе более трех с половиной тысяч печатных и рукописных документов. Тематика входящих в коллекцию изданий отличается большим разнообразием, затрагивает различные сферы человеческой жизни, что в свою очередь свидетельствует об образованности и широком кругозоре ее владельцев.

С 2005 г. в ЦНБ НАН Беларуси осуществлялась научно-исследовательская работа «Библиотека Несвижской ординации Радзивиллов в фондах ЦНБ НАН Беларуси: изучение состава и научное описание документов». Итоги этой работы нашли отражение в научных публикациях, а также в подготовке и издании серии каталогов, отражающих состав отмеченной библиотеки.

Данный каталог является результатом работы по выявлению и описанию новых книжных документов из фонда Центральной научной библиотеки НАН Беларуси, относящихся к книжному собранию Радзивиллов Несвижской ординации.

Среди вновь выявленных изданий – 7 книг XVI и 47 книг ХVII вв. В своем большинстве это дефектные экземпляры, имеющие различного рода повреждения: физические, химические, биологические, в том числе и книги с утраченными титульными листами, что в свою очередь вызвало значительные затруднения при их атрибуции.

При идентификация таких изданий использовались различного рода справочники, библиографические указатели, однако наибольший эффект был получен при обращении к электронным источникам информации, в частности, к базам данных, а также электронным библиотекам, где сосредоточены полнотекстовые версии оцифрованных книжных документов. Это позволило максимально точно идентифицировать конкретное дефектное издание, сопоставив основные его параметры, например, объем, текст, шрифт, орнаментику и др., с электронным аналогом.

При составлении данного каталога были использованы хронологический и алфавитный принципы: весь материал разделен на два периода (по векам), внутри каждого периода – по алфавиту авторов или заглавий. Сохранена архитектоника прежних выпусков, включающая основной массив издания (библиографическое и научное описание книжных документов), вспомогательный аппарат, состоящий из указателей печатников и издателей; имен авторов, комментаторов, переводчиков и других лиц, упомянутых в описанных документах; частных лиц и учреждений – владельцев документов; терминологического словаря, а также списков использованных источников и сокращений.

Все представленные в каталоге издания сопровождает разнообразный иллюстративный материал, включающий изображения переплетов, титульных листов, гравюр, художественно оформленных инициалов, сюжетных заставок, концовок и других элементов печатного декора XVI–XVII веков.

2 сакавіка ў Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа НАН Беларусі адбылася імпрэза “Прыгожыя ў прыгожым: Літаратура і мастацтва пра жанчын і для іх”, прысвечаная Міжнароднага жаночаму дню.

Адкрыў сустрэчу выступ струннага квартэта музычнай капэлы Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі, які задаў пазітыўны настрой гледачам і ўдзельнікам.

У іх выкананні прагучалі класічныя інструментальныя кампазіцыі. Публіка цёпла вітала і салістаў капэлы, якія спявалі песні на вершы Максіма Багдановіча “Слуцкія ткачыхі”, Янкі Купалы “Явар з калінаю” і інш.

Падчас мерапрыемства адбылася прэзентацыя выставы “Скарбніца Пандоры: пра моду, прыгажосць і не толькі (па матэрыялах выданняў XVIII-XX стт.)”. Яе куратар, навуковы супрацоўнік аддзела рэдкіх кніг і рукапісаў Вольга Губанава, пачала свой расказ з тлумачэння назвы выставы, звярнуўшыся да старажытнагрэчаскай міфалогіі. Але ў адрозненне ад міфалагічнай скрыні, скарбніца Пандоры, якую бібліятэка прапанавала ўвазе гасцей, не ўяўляе небяспекі і захоўвае выдатныя кніжныя і перыядычныя выданні, на старонках якіх маса карыснай і цікавай інфармацыі. Гэтыя выданні, безумоўна, будуць цікавыя і блізкія прыгожай палове чалавецтва.

Частку экспазіцыі склалі асобныя нумары першага нямецкага часопіса пад назвай “Часопіс раскошы і мод”, які выдаваўся з 1786 па 1823 гг. і асвятляў пытанні моды і стылю. Акрамя артыкулаў пра моду, тут асвятляліся значныя палітычныя падзеі, навіны тэатра, музыкі, пытанні дызайну інтэр’еру, садоўніцтва і інш.

Вялікай папулярнасцю карысталіся і розныя дадаткі да гэтага выдання. Адзін з іх –“Пандора, або каляндар раскошы і моды на 1788”. Варта згадаць, што ў XVII ст. у Парыжы і Лондане ў вітрынах шматлікіх крам і крамачак, якія гандлявалі прадметамі адзення, з’явіліся Пандоры – лялькі-манекены, якія дэманструюць дзённыя і вячэрнія ўбранні, а таксама паўсядзённыя і хатнія сукенкі і касцюмы. Манекены гэтыя былі невялікія, у палову чалавечага росту. Такія Пандоры было зручна перавозіць з горада ў горад, для дэманстрацыі апошніх модных навінак.

Тэму моды і стылю, а таксама нацыянальнага касцюма раскрываюць кнігі і часопісы з другой часткі экспазіцыі. Тут прадстаўлены выданні, прысвечаныя такім відам рукадзелля, як пляценне карункаў, вышыўка, ткацтва.

Сярод экспанатаў былі кнігі на кулінарную тэматыку, у ліку якіх шырока вядомая “Кухарка літоўская” Вінцэнты Завадскай і “Падарунак маладым гаспадыням” Алены Малахавец. Акрамя таго, на выставе прадстаўлены выданні на тэму гісторыі і мастацтва, асобныя старонкі якіх таксама прысвечаны як жанчынам у цэлым, так і канкрэтным гістарычным асобам.

Вольга Губанава падзялілася гісторыяй зараджэння традыцый правядзення баляў са старонак выдання А. А. Пляшчэева “Наш балет” (1673–1896) (СПб., 1896).

Увогуле, прадстаўленая выстава выклікла зацікаўленасць ў гасцей, якія яшчэ працяглы час уважліва разглядалі яе пасля імпрэзы.

У святочнай прэзентацыі прыняла ўдзел вядомая мастачка Марыя Ісаёнак. Яна падзялілася ўспамінамі пра сваю маці Вольгу Елісееўну Паўленка, работы якой выстаўляюцца ў Нацыянальных мастацкім музеі.

Марыя Іванаўна распавяла пра сваё жыццё, пра тое, як навучыла маці вязаць, і як тая заахвоцілася да гэтай справы. А таксама прэзентавала кнігу з выявамі прац сваёй маці, на якой аўтарка пакінула дароўны надпіс. Кніга была перададзена на захаванне ў фонд рэдкіх кніг і рукапісаў.

Праграму мерапрыемства працягнуў майстар-клас, арганізаваны старшым навуковым супрацоўнікам Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі, кандыдатам мастацтвазнаўства Марыяй Віннікавай.

Марыя Мікалаеўна не толькі прадаманстравала розныя спосабы завіўкі жаночага галаўнога ўбору, якімі карысталіся беларускія жанчыны, а і распавяла шмат цікавага аб розных элементах беларускага аддзення і вопраткі. Адзначыла, што арнамент – гэта своеасаблівая мяжа аховы і бяспекі, менавіта таму ён размяшчаўся на рукавах, ля шыі і жыццёва важных частках чалавечага цела. А упрыгожванні сімвалізуюць кола як бясконцасць сусвету і само жыццё.

Прэзентацыя прайшла ў досыць утульнай і прыемнай атмасферы.

А мы віншуем жанчын з надыходзячым святам!
Жадаем узаемапаразумення, міру і згоды!
Шчасця, радасці і добрага святочнага настрою!

24 лютага 2022 года на філалагічным факультэце БДУ адбылося мерапрыемства, прымеркаванае да Міжнароднага дня роднай мовы : Навуковая гасцёўня «Нацыянальная акадэмія навук Беларусі і Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт: адзіным лёсам». У мерапрыемстве прымалі ўдзел: акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі акадэмік Каваленя А. А., дэкан філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта кандыдат філалагічных навук Важнік С. А., дырэктары некаторых навуковых устаноў НАН Беларусі, загадчыкі кафедр філалагічнага факультэта БДУ, выкладчыкі і студэнты.

Акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў НАН Беларусі акадэмік Каваленя А. А. у сваім прывітальным слове адзначыў вялікую важнасць шматгадовага і плённага супрацоўніцтва Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта асабліва ў год, калі мы адзначаем 100-годдзе беларускай акадэмічнай навукі. І знакавым таксама з’яўляецца тое, што навуковая гасцёўня на філфаку праводзіцца падчас тыдня роднай мовы.

А. А. Каваленя паведаміў таксама аб некаторых выніках сумеснай працы НАН і БДУ ў рамках дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў «Грамадства і гуманітарная бяспека беларускай дзяржавы» на 2021–2025 гады. Удзельнікамі праграмы з’яўляюцца 1989 чалавек, згода з планам выканання 8 падпраграм штогод выходзіць больш 4000 навуковых прац, сярод якіх ужо падрыхтавана і выдадзена 122 манаграфіі і 188 падручнікаў. Таксама Каваленя А.А. выказаў падзяку выкладчыцкаму калектыву філалагічнага факультэта БДУ за высокі ўзровень падрыхтоўкі кадраў і заклікаў пашыраць кола ўдзельнікаў навукова-даследчыкай дзейнасці, у тым ліку і сярод студэнтаў, будучых маладых спецыялістаў і навуковых даследчыкаў.

Да мерапрыемства бібліятэка падрыхтавала кніжную выставу, прысвечаную найбольш значным выданням, якія выйшлі ў свет дзякуючы супрацоўнікам Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Інстытута мовазнаўства, Інстытута літаратуразнаўства, Інстытута філасофіі, Інстытута гісторыі, а таксама Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі. На выставе дэманстраваліся слоўнікі, энцыклапедычныя выданні, манаграфіі па актуальных праблемах даследавання беларускай культуры, сучаснай і традыцыйнай, па пытаннях філасофіі і эстэтыкі, па нормах беларускай сучаснай мовы, тэорыі і філасофіі літаратуры, відам, жанрам і стылям, напрамкам і плыням. Некаторая частка выданняў адлюстроўвала і сумесную працу НАН і БДУ, гэта зборнікі навуковых прац, матэрыялы канферэнцый, а таксама энцыклапедычныя выданні і аўтарскія манаграфіі гуманітарнага напрамку.

Дырэктар інстытута гісторыі, кандыдат гістарычных навук Лакіза В. Л. на пачатку прамовы падзяліўся ўласнымі ўражаннямі ад удзелу ў напісанні дыктоўкі па беларускай мове, што адбылася ў сценах Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі 21 лютага. Звярнуў увагу на тое, што Інстытут гісторыі НАН Беларусі з’яўляецца галаўной арганізацыяй-выканаўцам дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў «Грамадства і гуманітарная бяспека беларускай дзяржавы» на 2021–2025 гады. Пазнаёміў прысутных з выданнямі Інстытута гісторыі на рускай і беларускіх мовах па гісторыі рэгіёнаў нашай краіны, аб праблемах даследавання гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і аб планах на бліжэйшы час. Асаблівую ўвагу звярнуў на 5‑ці томнае выданне «История белорусской государственности» (2018–2020 гг.) і патлумачыў дзеля чаго пасля беларускамоўнага выдання працавалі над выданнем на рускай мове – дзеля пашырэння кола чытачоў і даследчыкаў, ў тым ліку замежных, тых, хто цікавіцца пытаннямі фарміравання беларускага этнасу і дзяржаўнасці.

Лазарэвіч А.А. – дырэктар Інстытута філасофіі, кандыдат філасофскіх навук падзяліўся думкамі аб важнасці разумення еднасці філасофіі і культуры, звярнуў увагу прысутных на знакамітае выданне – 4 тамы «Гісторыі філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі» (у 6 т., рыхтуецца зараз 5‑ты том да выдання). Беларуская філасофія актыўна развіваецца як навука. Напрыклад, этнафіласофія – маладая галіна навукі, якая даследуе народныя ўяўленні пра свет, якія маглі нарадзіцца ў глыбокай старажытнасці. Асаблівы гонар у дадзеным напрамку выклікае кніга «Трошкі бліжэй да Сонца, трошкі далей ад Месяца: беларуская народная філасофія», якая ўвайшла ў Топ-10 вынікаў навуковых даследаванняў НАН Беларусі ў 2021 годзе. У выданні ўпершыню сістэмна адлюстраваны традыцыйны беларускі светапогляд, традыцыйныя каштоўнасці, ідэі, погляды і канцэпты.

Дырэктар Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Я. Коласа НАН Беларусі, доктар гістарычных навук Груша А. І. нагадаў пра даўнія сувязі акадэмічнай навукі і БДУ яшчэ ад часоў Інбелкульта, з 1922 года. Многія навукоўцы Інбелкульта вялі актыўную выкладчыцкую дзейнасць менавіта ў БДУ, сярод іх Я. Лёсік (вучоны-мовазнаўца, пісьменнік, публіцыст), І. Воўк-Левановіч (мовазнаўца) і іншыя. У сваім выступе А. І. Груша закрануў і адзін з перспектыўных напрамкаў супрацоўніцтва паміж БДУ і Цэнтральнай навуковай бібліятэкай – гэта сучасная скарыніяна новага ўзроўня, вынікам якога сталі сборнікі навуковых артыкулаў: «Францыск Скарына : даўнія факты — новыя ідэі» (2021, 2019), «Францыск Скарына: асоба, дзейнасць, спадчына» (2017). Распавядаючы пра інфармацыйныя рэсурсы і паслугі бібліятэкі, А. І. Груша нагадаў, што для студэнтаў і выкладчыкаў філалагічнага факультэта вельмі карыснай будзе вялікая калекцыя кніг XV Міжнароднага з’езда славістаў, які адбыўся ў Мінску ў 2013 годзе. Калекцыю складаюць больш за 1000 выданняў па праблемах развіцця славянскіх моў, літаратур, культур, фальклору ў іх узаемадзеянні з амаль 30 краінаў свету.

Кісліцына Г. М. – беларускі літаратурны крытык, літаратуразнаўца, доктар філалагічных навук, загадчыца аддзела тэорыі і гісторыі беларускай літаратуры Інстытута літаратуразнаўства імя Я. Купалы НАН Беларусі, распавядая пра сумесную працу з калегамі БДУ, якая складаецца не толькі з таго, что філалагічны факультэт – «кузніца кадраў», а супрацоўнікі інстытута даўно і паспяхова сумяшчаюць навуковую дзейнасць з выкладчыцкай у БДУ, нагадала што супрацоўнікі Інстытута літаратуразнаўства таксама адчуваюць сябе спадкаемцамі Інбелкульта. Як вядома стварэнне Інбелкульта пачалося з утварэння Навукова-тэрміналагічнай камісіі, якая займалася актуальным і важным пытаннем стварэння беларускай навуковай тэрміналогіі. На аснове гэтай камісіі і быў створаны Інбелкульт, рэарганізаваны потым у Беларускую акадэмію навук. Сёння сумесная праца Інстытута літаратуразнаўства і філалагічнага факультэта БДУ таксама накіравана на пашырэнне адукацыі, таму што беларуская мова і літаратура з’яўляюцца не только складнікамі культуры, але і складнікамі нацыянальнай бяспекі. Сярод шматлікіх выданняў інстытута Г. М. Кісліцына падкрэсліла значнасць добравядомай усім кніжнай серыі «Залатой калекцыі беларускай літаратуры» – «Беларускі кнігазбор».

Дырэктар Інстытута мовазнаўства Капылоў І.Л., кандыдат філалагічных навук у сваёй прамове да студэнтаў філалагічнага факультэта ўзгадаў імёны знакамітых мовазнаўцаў, якія на працягу існавання ўстановы зрабілі значны ўнёсак у развіццё гісторыі і тэорыі беларускай мовы, дыялекталогіі, лексікалогіі і лексікаграфіі, моўных сувязей, анамастыкі, тэрміналогіі, славістыкі: П. П. Шуба, Л. І. Бурак, Л. А. Антанюк, М. Г. Булахаў, А. І. Наркевіч, С. М. Некрашэвіч, І. В. Воўк-Левановіч, П. А. Бузук і шмат іншых. Капылоў І. Л. прадставіў таксама асноўныя фундаментальныя працы, створаныя супрацоўнікамі інстытута, якія дэманстраваліся на выставе: «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы» (1963), «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак» у 5 тамах (1994–1998), «Гістарычны слоўнік беларускай мовы» у 37 тамах, «Этымалагічны слоўнік беларускай мовы» у 14 т., «Тлумачальны слоўнік беларускай мовы» у 5 тамах і шмат іншых. Пазнаёміў таксама з выданнямі па анамастыцы, сучаснай беларускай мове, працай у галіне кап’ютарнай лінгвістыкі, корпус якой складае ўжо больш за 1 млрд. словаўжыванняў.

Сустрэча паміж навукоўцамі, студэнтамі і выкладчыкамі прайшла ў атмасферы дыялога, абмена вопытам і абмеркавання новых планаў рознабаковага супрацоўніцтва.

21 лютага Міжнародны дзень роднай мовы Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа НАН Беларусі адзначыла яркай падзеяй – напісаннем дыктоўкі па беларускай мове ў сценах бібліятэкі.

У інфармацыйна-выставачным цэнтры за парты селі чытачы, журналісты і, безумоўна, навукоўцы, сярод іх дырэктар Інстытута гісторыі НАН Беларусі Вадзім Лакіза, дырэктар Інстытута сацыялогіі НАН Беларусі Мікалай Мыслівец.

Кола аўдыторыі анлайн ахапіла розныя слаі беларускага грамадства – гэта прафесійныя філолагі, мовазнаўцы, вучні школ, настаўнікі, студэнты і г.д. Геаграфія ўдзельнікаў таксама аказалася шырокай. Да напісання дыктоўкі далучыліся не толькі ахвочыя з Беларусі, а і з іншых краін свету.

Дыктоўка ў НАН Беларусі ладзіцца другі год запар, а колькасць яе ўдзельнікаў дасягнула амаль тысячу чалавек! Аб гэтым паведаміў дырэктар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Ігар Капылоў ў сваім прывітальным слове. У сваёй прамове ён адзначыў важнасць падобных мерапрыемстваў у год гістарычнай памяці, а таксама падкрэсліў, што мова была заўсёды побач з беларусамі на працягу ўсіх цяжкіх момантаў нашай гісторыі.

Менавіта супрацоўнікі Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа і падрыхтавалі тэкст дыктоўкі “Багацце нашай зямлі” паводле Тараса Канстантынавіча Хадкевіча.

Пасля таго, як удзельнікі справіліся з заданнем, арганізатары прадэманстравалі прэзентацыю на праверку напісання кожнага сказа, з удакладненнем арфаграфічных і пунктуацыйных правіл.

Варта адзначыць, што пераможцам Рэспубліканскай дыктоўкі дырэктарам ЦНБ НАН Беларусі Аляксандрам Грушай былі ўручаны падарункі – кнігі, а ўдзельнікам – сертыфікаты.

Шчыра дзякуем усім, хто далучыўся і падтрымаў добрую ініцыятыву!

Для гасцей мерапрыемства бібліятэкай была падрыхтавана кніжная выстава “Да міжнароднага дня роднай мовы”, якая прадэманстравала найбольш важныя і цікавыя працы супрацоўнікаў Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі па актуальных праблемах мовазнаўства і літаратуразнаўства. Дынаміка літаратурнай нормы сучаснай беларускай мовы, праблемы даследавання беларускай літаратуры, тэорыі і філасофіі літаратуры, віды, жанры і стылі, літаратуразнаўчыя напрамкі, плыні – гэта асноўныя тэмы кніжных выданняў.

Толькі у мастацкай літаратуры слова служыць і сродкам выказвання думак, пачуццяў, і матэрыялам, з якога ствараецца мастацкі вобраз. Значная частка выставы была прысвечана беларускай літаратуры і сапраўдным майстрам мастацкага слова.

Сярод кніг цудоўныя перавыданні твораў беларускіх класікаў і знакамітыя літаратурныя серыі, а таксама кнігі маладых творцаў, якія яшчэ только заваёўваюць увагу беларускіх чытачоў

Шануйце родную мову!

Танец – гэта жыццё.
Айседора Дункан

22 лютага 1902(?) года ў вёсцы Кацёлкі, што ў Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці, нарадзіўся выдатны беларускі танцоўшчык і балетмайстар, збіральнік беларускага харэаграфічнага фальклору – Янка (Іван Маркавіч) Хвораст.

Месца нараджэння і сямейнае атачэнне шмат у чым паўплывала на зацікаўленасці і выбар далейшага жыццёвага шляху Янкі. Бацька Марк і маці Захвея шмат у чым былі увасабленнем беларускай народнай вясковай культуры і яе скарбніцай. Так, Захвея Васільеўна (у дзявоцтве Шырма) была вядомая ў наваколлі Кацёлак як заўзятая спявачка і досыць дасведчаная знаўца народнай песні. Яе пляменнік Рыгор Раманавіч Шырма пачаў запісваць народныя песні менавіта ад маці і бацькі Янкі Хвораста. Гэтыя песні пасля ўвойдуць у рэпертуар Дзяржаўнага ансамбля песні і танца (які і ўзначаліць стрыечны брат Хвораста) і будуць гучаць далёка за межамі іх роднай вёскі і Беларусі ўвогуле.

Досыць цікавай з’яўляецца гісторыя адносін паміж братамі. У іх была розніца ва ўзросце 10 гадоў, а гэта спрыяла таму, што Янка браў прыклад з Рыгора і часта знаходзіўся пад ягонай апекай. Пачатковую адукацыю Янка Хвораст атрымаў у царкоўна-прыходскім вучылішчы роднай вёскі, дзе скончыў тры класы навучання. Пасля, у 1923 ён паступіў ў чацвёрты клас гімназіі імя Адама Міцкевіча ў Пружанах, дзе і зблізіўся са старэйшым братам Рыгорам, які ўжо ў гэты час пачынаў там сваю культурна-асветніцкую працу.

У 1926 годзе Рыгор Шырма пераязджае ў Вільню для працягу дзейнасці і навучання, а следам за ім едзе і Янка Хвораст. Там ён паступае ў Віленскую беларускую гімназію, якая славілася ў той час наданнем досыць грунтоўных ведаў. Менавіта тут Янка і пачынае ўпершыню наведваць гімназійныя гурткі, удзельнічае ў тэатральных пастаноўках, спявае ў хоры – і ўсё гэта пад апекаю і патранажам Рыгора. Нягледзячы на гэта, Хвораст у гэты час пачынае станавіцца ўсё больш самастойным і разумець свой далейшы шлях, вымалёўваць будучыню: яго вельмі моцна вабіць мастацтва танца.

Апантаны гэтым мастацтвам, Янка Хвораст прысвячае свой вольны ад навучання час засвойванню асноў харэаграфіі. Гэта і прыводзіць яго ў прыватную балетную школу. Таксама ён працягвае удзельнічаць у розных імпрэзах беларускіх артыстаў-аматараў, выступае як саліст танцавальнай групы славянскай песні. Пасля сканчэння гімназіі Янка накіроўваецца на філалагічны факультэт Віленскага ўніверсітэта імя Стэфана Баторыя, дзе працягвае ўдзел у гуртках і нават арганізоўвае і кіруе студэнцкім танцавальным гуртком, удзельнічае ў дзейнасці Таварыства прыяцеляў беларусаведаў.

Тое, што Янка Хвораст стаяў на нацыянальных беларускіх пазіцыях, спаведваў праваслаўе, удзельнічаў і спрыяў беларускаму руху адраджэння, некалькі год не давала яму магчымасці ўладкавацца на працу нават з дыпломам магістра філасофіі, атрыманым у 1935 годзе.

Толькі ў 1938 годзе яму ўдалося атрымаць месца настаўніка польскай і лацінскай моў у Віленскай гімназіі імя Генрыка Сянкевіча. Таксама ён выкладаў тут псіхалогію і логіку.

Пасля аб’яднання Заходняй і Усходняй Беларусі ў Беластоку, дзе і праходзіў Народны Сход Заходняй Беларусі, быў заснаваны Беларускі ансамбль песні і танца па даручэнні ўрада.

Узначальваў ансамбль брат Янкі – Рыгор Шырма. У 1950 годзе ансамбль рэарганізаваны ў Дзяржаўны хор БССР (з 1955 года – Дзяржаўная харавая капэла БССР). Янку Хворасту была даручана арганізацыя танцавальнай групы ансамбля. Таксама ён быў яго салістам і балетмайстрам. У гэтыя ж часы ён займаецца падрыхтоўкай рэпертуару: аднаўляе пяць народных танцаў з якімі і адбыліся першыя гастролі па Беларусі. Гэта быў першы буйны мастацкі поспех ужо сталага Янкі Хвораста. Дзякуючы ўхвалам партыйных органаў, у траўні 1941 года адбыліся першыя гастролі за межы роднай Беларусі. Трупа наведала Маскву, Ленінград, выступала на Каўказе і на Урале. Пасля пачатку баявых дзеянняў калектыў быў эвакуіраваны ў Краснаярск. Пад час вайны пачаліся гастролі па краінах Сярэдняй Азіі і Сібіры.

Для гледачоў Савецкага Саюзу падобныя танцы былі адкрыццём. Ані маскоўская, ані ленінградская публіка падобнага яшчэ не бачылі. Усё гэта спрыяла ўзнікненню цікавасці да беларускага народнага танца. Асаблівую ўвагу гледачоў выклікалі сольныя нумары Янкі Хвораста.

З пачаткам вызвалення Беларусі калектыў вяртаецца на радзіму і пачынае выступаць на заводах, фабрыках, у шпіталях, партызанскіх атрадах і на перадавой. Першы канцэрт ансамбль дае 31 снежня 1943 года падчас налёту нямецкай авіяцыі.

За час працы з ансамблем Янка Хвораст распрацаваў і паставіў больш за 60 танцаў, танцавальных кампазіцый, мініяцюр.

Ён самастойна распрацоўваў тэарэтычныя метады пастаноўкі танца, прыдумваў новыя формы рухаў, рупліва ставіўся да падбору новых кадраў, ўдасканальваў тэхніку танцавальнага ансамбля. Але нягледзячы на ўсё гэта, у 1951 годзе танцавальная група ансамбля спыніла сваё існаванне.

Некалькі год Янка Хвораст быў беспрацоўным. Але ў 1953 годзе яго запрасілі ў Беларускую дзяржаўную філармонію. Для калектыва Белдзяржфілармоніі ён ажыццявіў 10 пастановак народных танцаў, разам з імі гастраляваў па гарадах СССР. Пасля сканчэння сцэнічнай кар’еры ў 1960 годзе Іван Маркавіч стаў займацца педагагічнай дзейнасцю. Працаваў кансультантам, выкладчыкам розных творчых устаноў.

Не забываў ён і сваёй малой Радзімы. Працуючы на Гродзеншчыне, ён шмат чаго зрабіў па аднаўленні і вяртанні мастацка-гістарычнай спадчыны гэтых земляў: для Смаргонскага народнага ансамбля песні і танца імя Агінскага паставіў песенна-харэаграфічную кампазіцыю “Паланез Агінскага”, для навагрудскага народнага ансамбля песні і танца “Свіцязь” падрыхтаваў кампазіцыю “Світанне над Свіцяззю”, музыку для якой напісаў Ігар Лучанок. Распрацаваў Янка Хвораст таксама шмат каму вядомы “Крыжачок” і іншыя народныя танцы: “Падушачка”, “Таўкачыкі”, “Мікіта”, “Козачка”, шэраг кадрыляў (“Котчынская”, “Бараўская”), карагодаў (“Пойдзем, пойдзем лугам”, “Дзявочы”, “Лірычны”, “Вішанька”). Некаторыя з гэтых танцаў так і не ўбачылі свет. Сярод іх, напрыклад, “Козачка” і “Лянок”.

Іван Маркавіч Хвораст – выдатны беларускі дзеяч мастацва. Ягоная праца шмат у чым паспрыяла папулярызацыі нацыянальнай беларускай культуры, дапамагла шырокаму колу гледачоў пазнаёміцца з беларускімі народнымі танцамі. За свой значны ўзнёсак у развіццё беларускай культуры ён неаднаразова быў узнагароджаны і ўшанаваны. Плён працы Янкі Хвораста па сённяшні дзень натхняе маладых танцоўшчыкаў працягваць добрую справу і развіваць нацыянальную культуру Бацькаўшчыны.

Асабісты архіў Янкі Маркавіча Хвораста захоўваецца ў аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі і складаецца з 357 адзінак захоўвання. 

Аўтар тэксту: культуролаг ЦНБ НАН Беларусі Радзівон Колас, электронныя копіі дакументаў падрыхтаваны супрацоўнікамі аддзела рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН Беларусі Таццянай Жук і Марынай Ліс.